Реферат: Творчая дзейнасць Вацлава Ластоўскага

У пошуках выйсця з падзямелля галоўны герой сустракае... жывую постаць з абліччам... Івана Іванавіча. Высвятляецца, што і цяпер у глыбокіх падзямеллях жывуць далёкія продкі. Далейшыя дзівосныя прыгоды і аповеды пра падзямельнае жыццё паўстаюць нібы працяг дзённай размовы на кватэры ў Івана Іванавіча і выглядаюць досыць рэалістычнымі. Пераканаўчасць ім надаюць глыбокія веды аўтара, якімі валодаў слынны ідэолаг нацыянальнага адраджэння. Твор, насычаны нястрымнай гістарычнай фантазіяй, — бясспрэчная вяршыня творчасці Ластоўскага-празаіка. Такім чынам, феномен Уладзіміра Караткевіча ў беларускай літаратуры быў запраграмаваны і праз дзесяцігоддзі ўвасобіўся.

Новае, што наогул прынёс Ластоўскі ў беларускую літаратуру, — глыбокае веданне айчыннай гісторыі, распрацоўка гістарычных сюжэтаў («Каменная труна», «Разбойнік», «Князёўна Рагнеда», «Часы былі трывожныя», «Векавечная мяжа», «Бяздоннае багацце»). Гістарычныя рэмінісцэнцыі моцна гучаць у шматлікіх творах Ластоўскага: «Беларускі радавод», «Паншчына», «Мікалай Галубовіч», «Троцкі замак», «Брацкія кнігі». Багацтва задум і тэм, якія ўводзіў ва ўжытак Ластоўскі, узбагачвала іншыя жанры айчыннага мастацтва. Пачынаючы драматург Францішак Аляхновіч на падставе апавядання «Каменная труна» (1917) стварыў гістарычную драму «Бутрым Няміра», якая не адно дзесяцігоддзе мела вялікі поспех на сцэне.

Лета 1915 г. з наступам кайзераўскай арміі спарадзіла забарону расійскай вайсковай цэнзурай выдання «Нашай Нівы». Вільню пакінулі Янка Купала, Якуб Колас, Максім Гарэцкі, Лявон Гмырак, Змітрок Бядуля, Канстанцыя Буйло, Хведар Чарнышэвіч. З былой нашаніўскай кагорты на віленскім бруку ўтрымаліся лічаныя асобы.

Кайзераўскія акупацыйныя ўлады выявілі пэўную талерантнасць да распаўсюджвання беларускага слова, упершыню дазволіўшы афіцыйны, публічны ўжытак беларускай мовы як адрознай ад рускай, дазволіўшы не толькі функцыяніраванне пачатковых школак, але і перыёдыкі. Віленская беларуская газета «Гоман», якую ўзначаліў Ластоўскі, апублікавала невядомыя аўтографы Максіма Багдановіча (пераважна з асабістага архіва яе рэдактара), выцягнула з небыцця імя Альгерда Абуховіча, змяшчаючы з нумара ў нумар ягоныя каларытнейшыя і беспрэцэндэнтныя (бо адзіныя для XIX ст.) беларускамоўныя «мемуары», упершыню шырока пазнаёміла беларускага чытача з постаццю К. Каліноўскага і ягонымі «Лістамі з-пад шыбеніцы» (апошні матэрыял быў апублікаваны пад яшчэ адным пісьменніцкім псеўданімам Сваяк). Рэдактар працягваў публікацыю гістарычных матэрыялаў («Лісоўшчыкі»: «Сялянскія «рэспублікі» канца XVIII ст. у Беларусі і Літве»; «Абычаёвае права беларускага сялянства»; «Рэфармацкі рух на Беларусі» і інш.), падаў запісаную ім «народную гістарычную песню» «Абарона Крычава».

Гады кайзераўскай акупацыі сталіся адмысловай школай для Ластоўскага-палітыка, калі даводзілася пакладацца на ўласную інтуіцыю і светапогляд, уваходзячы ў кіраўніцтва грамадскіх суполак.

Першай палітычнай арганізацыяй, дзе вылучыўся талент ідэолага Ластоўскага, стала «Сувязь незалежнасці і непадзельнасці Беларусі». Гэта і ад яе імя на міжнароднай канферэнцыі ў швейцарскай Лазане прагучаў «Мемарандум прадстаўнікоў Беларусі» (1916). Менавіта ідэяй Ластоўскага — «мы хочам быць незалежныя ў сваіх этнаграфічных межах» — кіраваліся беларускія дзеячы, склікаючы на 25—27 студзеня 1917 г. у Вільні канферэнцыю беларускіх арганізацый, дзе ўтварылі віленскую Беларускую Раду на чале з А. Луцкевічам.

Роўна за тыдзень да нараджэння БНР пісьменнік быў кааптаваны ад Віленскай Беларускай Рады ў склад Рады БНР. 23.03.1918 г. прыехаў з Вільні ў Мінск, удзельнічаў у пасяджэнні Рады БНР, на якім раніцай 25 сакавіка была прынята трэцяя Устаўная грамата Рады БНР і абвешчана незалежнасць Беларускай Народнай Рэспублікі.

У кастрычніку 1918 г. В. Ластоўскі выдаў 1-ы нумар часопіса «Крывічанін» (Кrywicanin. Belaruski palityzna-literaturny miesiacnik), на першай старонцы якога красаваўся «Памятнік» М. Багдановіча («пераклад з Гарацыя асклепідаўскім вершам»). На жаль, 1-ы нумар «Крывічаніна» стаў і адзіным. Наогул канец 1910-х — пачатак 1920-х гадоў у творчым даробку Власта малаплённы: за два гады (1920—1921) за Ластоўскім лічацца ўсяго дзве публікацыі: артыкул «Вялікі патрыёт — Васіль Цяпінскі» (Часопісь. 1920. № 1) і апавяданне «Вішанька» (Еднасць. 1921. 15 жн.). Аднак артыкул пра Цяпінскага папярэдне друкаваўся ў «Беларускім календары на 1919 год». Аўтарства ж апавядання спрэчнае (яно апублікавана пад псеўданімам «Вацлаўскі»). У гэты перыяд пісьменнік шчыраваў на пасадзе прэм'ер-міністра Беларускай Народнай Рэспублікі (1919—1923), наведваючы з дыпламатычнымі місіямі Бельгію, Германію, Ватыкан, Італію, Чэхаславакію, Францыю, Швейцарыю і іншыя краіны, актыўна змагаючыся за правы беларускага народа.

Да ўласна паэтычнай творчасці В. Ластоўскі звярнуўся амаль у 40 гадоў. Перад тым ён паэзіяй не займаўся і, можна смела сцвярджаць, нават не захапляўся. Найбольшае, што ён мог, — прызнаваць яе існаванне. Але, звярнуўшыся да паэзіі, выявіў сябе нетрадыцыйным майстрам вершатэхнікі. I ў ёй працягваў сцвярджаць ідэю змагання за незалежную Беларусь. Ластоўскі-паэт дэбютаваў на пачатку 1922 г., у першым нумары часопіса «Беларускі сцяг»:

Наперад, змагарна наперад!

Да волі цярэбячы троп,

Штодзённа ўскіпаем мы гневам

I помсту шлюбуем па гроб!

Нахрапнаю крыўдай не ўздзержыць

Вам вольны ў кайданах прастор:

З дум горкіх, з сэрц нашых гартоўны

Скуем мы з праклёнам тапор.

Часопіс «Крывіч», выдаваны ім у Коўна — тагачаснай сталіцы Летувы, — таксама неаднойчы аздаблялі вершы нястомнага сейбіта беларушчыны ў далёкай эміграцыі. У паэзіі, як і ва ўсёй яго літаратурнай творчасці, скразным лейтматывам праходзіць ідэя служэння роднай Бацькаўшчыне.

Вершаў у творчым даробку Ластоўскага параўнаўча няшмат — каля чатырох дзесяткаў. Але ўсе яны пазначаны пячаткай адмысловасці, арыгінальнасці.

Наватарства матываў, настрою і літаратурных прыёмаў абумоўлена мастацкім крэдам В. Ластоўскага.

У Коўна В. Ластоўскі працягваў выдаваць падручнікі і школьныя дапаможнікі. На гэтай дзялянцы нечакана выявіліся філалагічныя схільнасці пісьменніка. Найперш у сааўтарстве з К. Душ-Душэўскім ён выдаў «Слоўнік геаметрычных і трыганаметрычных тэрмінаў і сказаў» (1923), а праз год выйшаў «Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік» памерам каля 17 тыс. слоўнікавых артыкулаў. Некаторыя з іх мелі не толькі перакладны, але і этымалагічны і энцыклапедычны характар.

Ластоўскі раскрываўся і як фалькларыст, і як этнограф, і як мовазнаўца. Паводле ўласнага прызнання, як мовазнаўца ён бярэ пачатак «ад 1902 году», калі стаў занатоўваць «цікавыя» словы. Напачатку запісвае іх для сябе, бо вельмі ж «асабіста цікава было слова само па сабе». На жаль, адсутнасць спецыяльнай філалагічнай адукацыі адбілася на слоўнікавай структуры. Толькі прыроджанае моўнае чуццё і яркія літаратурныя здольнасці Вацлава дапамаглі яму стварыць даведнік шмат у чым аўтарскі, з выразнымі індывідуальна-творчымі рысамі.

У творчым даробку Власта «Расійска-крыўскі» слоўнік стаўся важкім коласам. Як колісь «Кароткай гісторыяй...», так цяпер «падручным» слоўнікам» Ластоўскі спяшаўся задаволіць надзённы попыт. Больш нарматыўныя «Беларуска-расійскі слоўнік» і «Расійска-беларускі слоўнік», складзеныя М. Байковым і С. Некрашэвічам, з'явяцца на колькі гадоў пазней. Як мовазнаўца В. Ластоўскі выявіў сябе і ўвосень 1926 г., пад час правядзення Інбелкультам навуковай канферэнцыі па праблемах рэформы беларускага правапісу.

Працуючы над беларускімі перакладнымі слоўнікамі, Ластоўскі і сам шмат перакладаў. Яшчэ ў 1910-я гады ў ягоным перакладзе выйшлі: «У зімовы вечар: Сцэна з сялянскага жыцця» Э. Ажэшкі, апавяданне К. Тэтмаера «Спалгіны», «жарт» Л. Валодскага «Як яны жаніліся» (усе з польскай мовы) і інш. Не ведаючы еўрапейскіх моў, пісьменнік тым не менш уводзіў у сілавое поле роднай літаратуры здабыткі сусветнай культуры. Маем на ўвазе перакладзеныя ім казкі Г. Андэрсена «Свінапас», «Каралеўна на гарошыне», стараісландскую легенду «Страхапалох» (усе апублікаваны ў газ. «Гоман» за 1916 г.), апавяданне Р. Кіплінга «Мы ўсе трое — адно» (Крывіч, 1923). Наогул у перакладчыцкім актыве пісьменніка значацца пераклады (найчасцей адаптаваныя) з ангельскай, дацкай, «індыйскай», ісландскай, польскай, рускай, фінскай, эстонскай моў. Усе пералічаныя вышэй пераклады — празаічныя. На пачатку 1920-х гадоў Ластоўскі звярнуўся і да паэзіі.

У сталым узросце Вацлаў Ластоўскі апроч іпастасі паэта і перакладчыка раскрыў сябе і як мемуарыст. Ягоныя каларытныя ўспаміны пра ўласнае маленства і вучобу жыва і ярка дапаўняюць воблік беларускага мястэчка канца XIX ст., даносяць шматлікія звычаі, абрады, якія цяпер не захаваліся («Старабеларуская вясковая школа» (1923), «Успаміны з нядаўняй мінуўшчыны» (1925)). Літаратурныя ўспаміны пра Янку Купалу і М. Багдановіча ўзнаўляюць нам ужо легендарную атмасферу, у якой працаваў калектыў «Нашай Нівы». Жывой паўстае з-пад пяра Власта постаць вялікага Купалы («Успаміны пра Янку Купалу»). Загадка Максіма Багдановіча набліжаецца да нас ва ўсёй велічы таленавітага паэта («Мае ўспаміны аб М. Багдановічу»).

Сам В. Ластоўскі як кніжны летапісец здолеў пазначыць і «вынесці на шырокі свет» шляхі беларускай рукапіснай і друкаванай кнігі, вярнуць у гісторыю Бацькаўшчыны выданні, занесеныя ў чужыя аналы. Складзены ім пад адной вокладкай агляд «звыш 1000 важнейшых рукапісных кніг, грамат, старадрукаваных кніг з пачатку зараджэння беларускага пісьма (X ст.) аж да XIX стагоддзя» выйшаў у Коўна ў 1926 г. як капітальнае даследаванне — «Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі».

Зразумела, як і ў выпадку са слоўнікам, матэрыялы да якога збіраліся на працягу 20 гадоў, так і падрыхтоўцы «крыўскай» кнігі Ластоўскі аддаў не адно дзесяцігоддзе свайго неспакойнага жыцця. Перад тым ім былі напісаны шматлікія грунтоўныя нарысы пра айчыннае кнігадрукаванне.

Яшчэ ў 1924 г., калі з «друкарні Сакалоўскага і Лана» не выйшлі карэктурныя адбіткі ўсіх аркушаў «Крыўскага» слоўніка, Вацлаў ужо гарэў ідэяй годна адсвяткаваць 400-годдзе беларускага друку ў Вільні (1525—1925). З гэтай мэтай ён узначаліў «Камітэт 400-летняга юбілею беларускага друку» (разам з К. Душ-Душэўскім, А. Ружанец-Ружанцовым).

Да юбілею В. Ластоўскі напісаў выдатнае даследаванне «Доктар Франціш Скарына» — першы ў беларускай культуры XX ст. грунтоўны агляд пра кнігадрукара. Прыкладна тады ж пад ягоным пяром паўстаў сцэнічны «эпізод з жыцця Ф. Скарыны» («Адзінокі»). Гэтым творам пісьменнік выявіў яшчэ адну грань свайго багатага таленту — драматургічную. Ужо тады ва ўяўленні Ластоўскага ўзвышаўся важкі том «Гісторыі беларускай кнігі», аднак адужаць яго з налёту даследчык не меў ніякай магчымасці. А пакуль (1925), нібы размінаючыся-трэніруючыся перад тытанічным узлётам, гісторык публікуе «Летапісец Вялікага княства Літоўскага і Жамойцкага» паводле спісу Рачынскага, перадрукоўваючы твор з «Поўнага збору рускіх летапісцаў», т. XVII. Тэкстолаг і выдавец, даследчык-палеограф — ён у літаральным сэнсе прымяраўся да будучай лебядзінай песні.