Курсовая работа: Вывучэнне творчасці Васіля Быкава ў школе

1.2 Агляд літаратурных крыніц па тэме

Трэба адзначыць, што творчасць В.Быкава вывучалі шматлікія крытыкі, а мен6авіта: Д. Бугаёў, В. Буран, І. Дзядкоў, Л. Лазараў, Ю. Залоска, А. Шагалаў, В. Ляшук і многія іншыя. Трэба спыніцца на некаторых працах і засяродзіць сваю ўвагу на ступені іх карыснасці для школьнікаў і настаўнікаў у працэсе вывучэння творчасці Быкава.

Дзядкоў, крытык з Кастрамы, характарызуючы талент Васіля Быкава (“Василий Быков очерк творчества”), вылучае як індывідуальную асаблівасць яго гуманістычную канцэпцыю асобы, змест і сутнасць героічнага і трагічнага, вобразную еднасць характараў і абставін.

У трох вымярэннях вядзецца дыялог журналіста Ю. Залоскі і Васіля Быкава: у форме палітычнага інтэрвью, размовы на грамадзянскія тэмы, у форме літаратурнай эсэістыкі, “сумоўя” з мастацкімі творамі пісьменніка. Урэшце паняцце дыялога набывае ў аўтараў пашыраны сэнс і становіцца той літаратурнай, якая спараджае адначасовае і шматмернае асэнсаванне мінулага і эўрыстычнае рэфлексаванне над будучыняй [11; 2].

Даследчык Шагалаў А. так гаворыць пра ідэю і матывы стварэння сваёй працы (“Василий Быков. Повести о войне”): “відавочна, што тыя ацэнкі твораў, якія мы бачым на сённяшні дзень, не павінны ўражваць пісьменнікаў, быццам ўсе праблемы ўжо вырашаны, думаю, што яны самі яшчэ маюць пытанні, што патрабуюць вырашэння.

Пасля цікавых прац І. Дзядкова і Л. Лазарава, пасля крытыкі А. Адамовіча хацелася зноў звярнуцца да старонак быкаўскіх аповесцей, над якімі варта яшчэ раз задумацца, з мэтай убачыць у іх тое, што, магчыма, не заўважылі іншыя” [9; 5].

Н.І. Барысевіч у сваім артыкуле “Асаблівасці вывучэння творчасці Быкава ў школе” звяртае ўвагу на тое, што яшчэ пры першым знаёмстве з творчасцю Быкава ў сярэдніх класах неабходна засяродзіць увагу вучняў на тым, што тэма вайны – галоўная ў творчасці Быкава. Трэба таксама падкрэсліць, што часцей за ўсё пісьменніка хвалюе лёс простага чалавека, асаблівасцю творчай манеры Быкава з’яўляецца паказ унутранага свету герояў – псіхалагізм.

Наконт вывучэння твора “Жураўліны крык” Барысевіч дае такія парады настаўніку: “тэарэтычны ўзровень вывучэння літаратуры павышаецца, таму варта на ўроках даць вучням наступныя звесткі пра асаблівасці гэтага твора:

1. Сканцэнтраванасць дзеяння на невялікай прасторы;

2. Абмежаваны па працягласці час;

3. Невялікае кола герояў, іх мужнасць;

4. праўдзівасць у адлюстраванні вайны;

5. Псіхалагізм

На думку Барысевіч, аналіз твора абавязкова трэба праводзіць павобразны, таму прапануецца наступны план характарыстыкі героя:

· Гады дзяцінства, юнацтва, жыццё да вайны;

· Рысы характару;

· Як герой ставііцца да вайны?

· Як герой загінуў?

Барысевіч прапануе прыкладны план характарыстыкі мастацкага вобраза-персанажа.

Напрыканцы вывучэння вучні пад кіраўніцтвам настаўніка павінны прыйсці да высновы, што ў творах Быкава выяўляецца глыбокае веданне псіхалогіі чалавека ва ўмовах вайны, чалавечай прыроды наогул. У гэтым плане ён працягвае развіваць традыцыі Максіма Гарэцкага і Кузьмы Чорнага, якія закладалі ў нашай літаратуры асновы псіхалагізму. Адметныя рысы рысы прозы В. Быкава пра вайну – глыбокі аналіз унутранага свету герояў, рэалістычны паказ падзей, маральна-філасофская і гуманістычная скіраванасць думкі.

Манаграфія Д. Бугаёва “Нарыс жыцця і творчасці” падае біяграфічныя звесткі пра Быкава (з фотаздымкамі), яго першыя крокі ў літаратуру. Карысным для настаўнікаў і школьнікаў з’яўляецца крытычны матэрыял аповесцей, уключаных у школьную праграму: “Сотнікаў”, “Жураўліны крык”, “Альпійская балада”. Таксама звяртаецца ўвага на творы, якія былі напісаны Быкавым у 60-х гадах: “Мёртвым не баліць”, “Абеліск”, “Пайсці і не вярнуцца”.

У працы Дзмітрыя Бугаёва змешчаны звесткі пра разнастайнасць творчасці В. Быкава. Так, у згаданай працы можна знайсці карысную дзеля настаўніка і вучняў інфармацыю пра тое, што мастак спрабаваў свае сілы і ў драматургіі. Яго п’есы, у прыватнасці “Апошні шанц”, ставіліся ў Маскве, Мінску, Гродна. У Латвіі па гэтай п’есе быў створаны тэлеспектакль.

Спектаклі па творах быкаўскай прозы ішлі ў Маскве – у Цэнтральным дзіцячым тэатры (“Іван і Джулія” – па “Альпійскай баладзе”), у Тэатры імя Станіслаўскага (“Абеліск”), на сцэне філіяла Тэатра імя Маякоўскага (“Званы Хатыні” – па аповесцях “Трэцяя ракета” і “Пайсці і не вярнуцца”), у Новым тэатры-студыі (“Пайсці і не вярнуцца”). Ленінградцы паставілі “Знак бяды” (у Тэатры драмы і камедыі), і “Сотнікава” (у студэнцкім тэатры “Студзіо”). Рускі тэатр драмы імя Пушкіна ў Ашхабадзе ажыццявіў пастаноўку “Перакрыжаванне” па матывах аповесцей “Сотнікаў” і “Круглянскі мост”. “Сотнікаў” жа ішоў у Горна-Алтайску і ў Магілёве. У Мінску Рускі драматычны тэатр імя Горкага даў сцэнічнае жыццё героям аповесцей “Пайсці і не вярнуцца” і “Знак бяды”. Спектакль мінчан у 1986 годзе адзначаны Дзяржаўнай прэміяй БССР.

Звяртаецца Бугаёў і да апісання кінематаграфічнай працы В. Быкава. Так, па словах аўтара, “спецыяльнай гаворкі заслугоўваюць нялёгкая і не заўсёды ўдзячная праца Васіля Быкава ў якасці кінасцэнарыста і ўвогуле яго ўзаемаадносіны з гэтым відам мастацтва. Але і без спецыяльнага разгляду можна сказаць, што кінафільмы, зробленыя па творах пісьменніка, далёка не парадаюць усё іх багацце. Суцяшэннем, праўда, вельмі малым, можа служыць хіба толькі тое, што і экранізацыі арыгінальных твораў мастацкай прозы, напісаных іншымі аўтарамі, рэдка дасягаюць больш-менш значных удач. Страты ж адносна змястоўнасці першакрыніцы здараюцца скрозь, на кожным кроку. Гэта выклікае калі не прама выказаныя нараканні, дык унутраную незадаволенасць многіх пісьменнікаў. І Быкаў, так думаецца, не складае выключэння.

Калі быў богам кіно, не займаўся б экранізацыямі, гаварыў ён у адным з выступленняў перад чытачамі. Вельмі мала тут набыткаў, а страт – для пералічэння і лічыльнікаў не хопіць. Вельмі многае губляецца, часта самае важнае і самае галоўнае. Кіно звычайна падымае адзін сюжэт, падзейны пласт, расквечвае яго акцёрамі. Нават Л. Талстой і Дастаеўскі шмат трацяць пры экранізацыях [3; 199].

Кіна- і тэлефільмы па творах Васіля Быкава (а ў яго экранізаваны два апавяданні і аповесці “Жураўліны крык”, “Здрада”, і “Трэцяя ракета”, “Пастка”, “Альпійская балада” і “Праклятая вышыня”, “Сотнікаў”, “Абеліск”, і “Дажыць да світання”, “Воўчая зграя” і “Знак бяды”) маюць свае вартасці і свайго гледача. Але сам пісьменнік звычайна вылучае кінафільм “Узыходжанне”, пастаўлены Ларысай Шапіцька па “Сотнікаву”.

Сур’ёзная крытыка папракала гэты фільм за наяўнасць у ім біблейскай стылістыкі і евангельскіх матываў, якіх няма ў аповесці. Аднак карціна атрымала грамадскае прызнанне, важка падсвечанае Дзяржаўнай прэміяй СССР, і аказалася апошнім закончаным фільмам Ларысы Шапіцька, у пэўным сэнсе яе мастакоўскім запаветам. У сваім таксама апошнім інтэрв’ю гэтая, па словах Быкава “вельмі таленавітая і вельмі мужная жанчына” зазначыла, што ставіла фільм як твор пра ўласны лёс.

Л. Шапіцька яшчэ да знаёмства з быкаўскай аповесцю сутыкнулася са складанымі абставінамі асабістага характару і шмат разважала пра сэнс чалавечага жыцця. Адказы на многія пытанні, якія хвалявалі жанчыну, яна потым знайшла ў творы беларускага празаіка.

Шапіцька ў многім таму змагла паставіць теленавіты кінафільм па быкаўскай аповесці, што вычытала ў ёй надзвычай багата душэўна блізкага, асабістага, свайго ўласнага і дзякуючы гэтаму працавала над карцінай з сапраўднай апантанасцю.