Реферат: Ад Люблінскай вуніі да расейскай акупацыі Беларусі
Князь Астроскі распаўсюдзіў ува ўсім ВКЛ свае друкаваныя лісты за сваім подпісам, у якіх мітрапаліт моцна крытыкаваўся і абвінавачваўся, а нават адчынена называўся Юдай-здраднікам.
Са свайго боку мітрапаліт склікаў невялікі сабор у Наваградку на 25 студзеня 1596 г., на якім адлучыў ад царквы Сьцяпана Зызанія, аднадумных з ім сьвятароў Васіля і Гэрасіма забараніў у сьвяшчэннаслужэньні, а сьвецкіх людзей аднадумных з Зызыніям аддадзека анафэме.
Зызані і два брацкія сьвятары, даведаўшыся аб гэтым, зараз-жа прыслалі ў Наваградак свой пратэст з запісам у гарадзкія кнігі. Яны асьведчылі, што: 1) гэты сабор скліканы ня згодна з правіламі сьв. бацькоў царквы; 2) абвінавачаным не прысылаліся позвы, а іх су-дзілі завочна; 3) мітрапаліт ня можа быць судзьдзёй, бо ён раней пакліканы на суд з абвінавачаньнем яго ў здрадзе праваслаўю.
У каралеўскіх маемасьцях і гарадох у 1596 г. распачалося адчыненае прасьледваньне праваслаўя. У некаторых месцах запячатвалі цэрквы, забіралі царкоўныя аблачэньні, сілай выганялі народ з цэркваў у сьвяты старога каляндара, нападалі на духавенства, забаранялі сьвятаром хадзіць у рызах із сьв. Дарамі праз плошчы і публічна праводзіць нябожчыкаў, забаранялі званіць у званы і выконываць абрады багаслужэньня. Хто не падпарадкаваўся гэтым забаронам і загадам, тых тэррорызавалі грашовымі карамі, вязьніцай, біцьцём і інш. Рабіліся напады на праваслаўныя школы, выганялі з іх дзяцей і жабракоў, цягнулі ў свае школы, білі, садзілі ў турмы і рабілі ўсякія зьдзекі. У некаторых каралеўскіх гарадох, наўсуперак даўным звычаям, праваслаўных звальнялі з пасадаў, выдалялі з цэхаў, па-збаўлялі права займацца рамествамі, стасавалі ўдіск у судох і інш. 3 боку праваслаўных было заяўлена шмат пратэстаў.
Тым часам Пацей і Тэрлецкі прынялі прысягу на вунію ў Рыме і вярнуліся назад. У гэту пару сабраўся ў Варшаве сойм. Земскія паслы, выбраныя на правінцыянальных сойміках у ваяводзтвах: менскім, наваградзкім, полацкім, валынскім, кіеўскім і інш., прыбыўшы на гэнэральны сойм, ад імя ўсіх сваіх выбаршчыкаў падалі прозьбы каралю, каб Пацей і Тэрлецкі былі пазбаўлены духоўнага стану за тое, што яны самавольна, бяз ведама праваслаўных і сваіх духоўных кіраўнікоў патрыярхаў, езьдзілі ў Рым і аддаліся пад уладу папы і прывязьлі адтуль вялікія перамены ў веры, і каб кароль, на аснове варшаўскай канфэдэрацыі з 28 студзеня 1573 г., якую і яго прадмесьнікі і ён сам пацьвердзілі прысягай пры сваей каранацыі, захацеў даць праваслаўным япіскапаў праваслаўнай веры, а ня іншай, заместа гэтых адступнікаў. Такую самую прозьбу падаў на сойме ад сябе асабіста і князь К. Астроскі. Аднак сойм ужо падходзіў да заканчэньня, а кароль не рабіў ніякага распарадженьня па лададзеным заявам. Тады кн. Астроскі і праваслаўныя паслы ў апошні дзень сойму ўрачыста заявілі кралю, сэнату і сойму, што яны, і ўвесь праваслаўны народ, ня будуць прызнаваць Пацея і Тэрлецкага сваімі япіскапамі і ня будуць дапушчаць іх да духоўнай улады ў сваіх маемасьцях. Кн. Астроскі ад свайго імя запісаў гэты пратэст у актавыя кнігі варшаўскага сойму дня 5 траўня 1596 г., а паслы на наступны дзень запісалі ў радніцкія гарадзкія кнігі два такія самыя пратэсты: адзін за агульным іх подпісам, а другі – за подпісам упаўнаважанага імі кн. Юрага Друцкага-Горскага, пасла кіеўскага ваяводзтва. Адпісы гэтых пратэстаў, пацьверджаныя згодна закону, былі разасланыя па ваяводзтвах. Падобныя пратэсты ўспісваліся тады ў актавыя кнігі і ў іншых гарадох, а асаблівай грунтоўнасьцяй выражняўся пратэст, запісаны ў красавіку ад імя праваслаўных гораду Вільні.
Дзеля масавасьці пратэстаў аб непрызнаваньні Пацея і Тэрлецкага япіскапамі, кароль даў ім новыя пацьвярджаючыя граматы на іх япіскапствы, Кароль загадаў мітрапаліту аддаць пад духоўны суд, а пасьля перадаць у сьвецкі суд сьвятароў і прапаведнікаў віленскага траецкага брацтва, як бунтаўнікоў і падбухторшчыкаў за тое, што яны, разам з некаторымі віленскімі грамадзянамі, сябрамі таго-ж брацтва, сваімі пропаведзямі і друкам на польскай і беларускай мовах робяць у народзе непарадкі, а не садзейнічаюць злучэньню паміж хрысьціянамі, і каб выдаліў брацтва з манастыра і адсунуў ад царквы сьв. Тройцы.
Пасьля паведамленьня мітрапалітам аб папярэдняй анафэме прапаведніка віленскага траецкага брацтва Зызанія і брацкіх сьвятароў Васіля і Гэрасіма, але ўпорыста працягваючых сваю працу, – кароль прысудзіў іх на выгнаньне з дзяржавы і абежнай граматай забараніў прымаць іх, памагаць ім і мець з імі зносіны, а спаткаўшы іх – аддаць стражнікам, паведамляючы аб гэтым караля.
Па заканчэньні варшаўскага сойму кароль выдаў унівэрсал да ўсіх сваіх падданых грэцкага закону аб скліканьні сабору, у якім гаварылася аб карысьці ад злучэньня праваслаўнай і каталіцкай цэркваў, якое ўводзіць і павялічвае паміж народамі згоду і ўзаемную любоў, ахоўвае цэласьць дзяржаўнага саюзу ды іншае дабро зямное і нябеснае.
Праз некалькі месяцаў пасьля гэтага мітрапаліт выдаў сваю абежную грамату аб скліканьні сабору, запрашаючы на яго кожнага добравернага хрысьціяніна грэцкага абраду – для прыслуханьня і абмышленьня, а калі хто не захоча прыбыць сам, то каб прыслаў сваіх упаўнаважаных.
Праваслаўныя ня спынялі змаганьня супроць вуніі. У чэрвені сабраліся на чарговы трыбунальскі суд у Вільню паслы з усяго ВКЛ. Дзідаскал Сьцяпан Зызані падаў паслом зажаленьне на мітрапаліта. Зажаленьне прынялі і выклікалі мітрапаліта на суд. Мітрапаліт адказаў, што ён не падлягае трыбунальскаму суду, аднак паслы не прынялі гэтага да ведама, разгледзілі зажаленьне Зызанія і прызналі мітрапаліта вінаватым. Мітрапаліт паскардзіўся каралю, а кароль загадаў не выконваць прысуду супроць мітрапаліта, матывуючы тым, што нават сам кароль ня мог-бы судзіць мітрапаліта.
Каралю данесьлі з Вільні, што некаторыя грамадзяне, складаючыя віленскае брацтва, хочуць будаваць сабе царкву і то ня столькі для Божае славы, сколькі для супроцьдзеяньня вуніі, і схіляюць іншых грамадзян. Кароль загадаў віленскім бурмістрам, радцам і лаўнікам забараніць гэту справу, а вінаватых пакараць.
Пазьней каралю данесьлі з Вільні, што наагул усе праваслаўныя жыхары Вільні духоўныя і сьвецкія супроцьставяцца мітрапаліту Рагозе, робяць тайныя сходы, прымаюць пратэсты. Кароль загадаў усяму віленскаму духавенству, ураднікам і грамадзянам, каб яны падпарадкаваліся сваім архіпастырам і каб спынілі супраціў, і пагражаў карамі.
Весткі аб прыняцьці вуніі праваслаўнымі ўладыкамі ВКЛ дайшлі да канстантынопальскай патрыярхіі, адкуль былі высланы лісты на імя кн. К. Астроскага і былі высланыя упаўнаважаныя: протасінкел александрыйскай царквы вучоны Кірыла Лукарыс, а на Беларусь прыбыў упаўнаважаны ад канстантынопальскай патрыярхіі вялікі протасінкел Нікіфар. На надыходзячым саборы Нікіфару належыла пяршынство перад мітрапалітам Рагозай у старшынстве на саборы.
Нарэшце наступіў дзень прызначаны на сабор. У саборы мелі прыняць удзел:
1) асобы, якія ўжо прынялі вунію;
2) каталікі – апякуны вуніі;
3) праваслаўныя, моцныя ў сваей веры і супроць-ставячыяся вуніі, якіх спадзяваліся схіліць да вуніі.
Па баку праваслаўных былі: Нікіфар – экзарх канстантынопальскага патрыярха, Кірыла Лукарыс – экзарх александрыйскага патрыярха. Ад канстантынопальскай патрыярхіі былі яшчэ: Лукаш – мітрапаліт вялігародзкі, Макар – архімандрыт манастыра Сымона і Пётры на сьв. гарэ, Мацей – архімандрыт сьвятагорскага панцялейманавага манастыра. 3 мясцовых былі два япіскапы: Гэдэон Балабан львоўскі і Міхаіл Капысьценскі яп. перамышльскі, а з імі 9 архімандрытаў: кіевапячорскі Нікіфар Тур, дзерманскі, супрасьльскі, пінскі і інш.; два ігумэны і мноства протоерэяў, сьвятароў, манахаў – разам каля 106 асобаў, а паводля іншых сьведчаньняў – болыы за 200 асобаў.
Па праваслаўным баку са сьвецкіх асоб прымалі удзел шматлікія высокія дзяржаўныя ўраднікі і паслы, а сярод іх: князь К. Астроскі з сынам Аляксандрам – ваяводам валынскім, князь Аляксандра Палубенскі – каштэлян наваградзкі, Андрэй Багавіцін – стольнік валынскай зямлі, Чапліч – земскі луцкі судзьдзя, Паўловіч – судзьдзя гарадзкі уладзімерскі і інш. Былі паслы ад ваяводзтваў і паветаў: літоўскага, кіеўскага, рускага, валынскага, брацлаўскага, перамышльскага, пінскага, а так сама паслы ад гарадоў: Вільні, Львова, Пінска, Бельска, Берасьця, Камянца Падольскага, Кіева, Уладзімера, Менска, Слуцка і інш. Былі прадстаўнікі ад брацтваў: віленскага і львоўскага.
Па баку вуніятаў знаходзіліся: уладыкі прыняўшыя вунію: мітрапаліт Міхаіл Рагоза, уладыкі – ўладзімерскі Іпаці Пацей, луцкі Кірыла Тэрлецкі, полацкі Гэрман, пінскі Іона Гогаль, холмскі Дзяніс Зьбіруйскі, а з імі некалькі духоўных асобаў, з якіх ведамыя тры архімандрыты: браслаўскі, лаўрышаўскі і менскі.
Папа вызначыў на сабор сваіх паслоў у складзе: Ян Дзімітры Соліковскі – арцыбіскуп львоўскі, Бэрнард Маціевскі – біскуп луцкі, Станіслав Гомоліцкі – біскуп холмскі, а з імі 4 іезуіты: ведамы Пётра Скарга – прыяцель караля, Юст Роб – сябра Скаргі, Максім Лятэрня – былы духаўнік Сьцяпана Баторыя, і Каспар Нагай.
На другі дзень на сабор прыбылі паслы ад караля: гэтман ВКЛ кн. Крыштоф-Мікалай Радзівіл, канцлер ВКЛ Леў Сапега, падскарбі ВКЛ, стараста берасьцейскі Дзімітра Галэцкі і яшчэ шмат іншых асоб.
Падчас сабору пратэстанты дапамагалі і падтрымлівалі праваслаўных.
Кн. Астроскі ды іншыя праваслаўныя паны прыбылі на сабор з мноствам збройных людзей, з гарматамі – як сродкамі забясьпячэньня пры абароне сваей веры.
Мітрапаліт Рагоза не захацеў спаткацца перад саборам з прадстаўнікамі патрыярхаў і іншымі асобамі з праваслаўнага боку, хаця тыя зварочваліся сваечасова да яго. Не паведамляючы праваслаўных аб мейсцы і часе адчыненьня сабору, мітрапаліт са сваімі аднадумцамі адчыніў сабор у царкве сьв. Мікалая. Тады праваслаўныя адчынілі свой сабор у прыватным будынку ў пана Райскага дзеля таго, што па загаду мясцовага ўладыкі Іпація Пацея ўсе цэрквы ў горадзе былі запёртыя. Праваслаўны сабор тры разы пасылаў дэлегацыі да мітрапаліта Рагозы па справе сабору. Першыя дзьве дэлегацыі не маглі знайсьці мітрапаліта, але трэцяя дэлегацыя прынясла ад яго адказ, што мітрапаліт, разам са сваімі прыхільнікамі, падпарадкаваліся рымскай царкве. Пасьля гэтага праваслаўны сабор распачаў сваю рашучую дзейнасьць. Протасінкел Нікіфар гостра асудзіў мітрапаліта і аднадумных з ім япіскапаў за адыход ад праваслаўя. Паслы згодна з прывезенымі інструкцыямі жадалі:
1) пазбаўленьня сану ўсіх духоўных адышоўшых ад праваслаўных патрыярхаў і падпарадкаваўшыхся папе;
2) мясцовы сабор у Берасыц не кампэтэнтны прыняць пастанову аб злучэньні з рымскай царквой бяз згоды патрыярхаў і ўсей праваслаўнай усходняй царквы;
3) ня прымаць новага каляндара, супраціўнага царкоўным правілам, а захаваць ужываньне старога календара.
На праваслаўны сабор прыбыла дэлегацыя ад вуніяцкага сабору з П. Скаргай, якая паведаміла, што каралеўскія паслы прапануюць праваслаўнаму сабору прыслаць да іх дэпутатаў для выслуханьня каралеўскай волі. Дэпутаты былі высланыя, якім каралеўскія паслы рабілі закіды за ўтварэньне асобнага сыноду пад старшынствам грэцкага ўцякача Нікіфара, саюзьніка туркаў, на пагібель Польшчы. Далей паслы заклікалі праваслаўных, асабліва шляхту, злучыцца з супольнымі грамадзянамі каталікамі ў імя Бога, караля і бацькаўшчыны, выводзячы, што пры нутраных нязгодах бацькаўшчыне пагражае небясьпека ад туркаў і няволя, у якую трапілі адшчапенцы грэкі ды іншыя гэрэтыкі. Выслухаўшы каралеўскіх паслоў праваслаўныя прадстаўнікі заявілі, што яны павінны перадаць аб гэтым свайму сабору і абяцалі прыслаць адказ. У сваім адказе праваслаўныя гаварылі аб нятрываласьці папярэдніх вуніяў, аб несалідным падыходзе да справы вуніі на сучасным саборы ў Берасьці і прапанавалі весьці справу вуніі з усей усходняй царквой і патрыярхамі, Дзеля трывалага вырашэньня спорных пытаньняў паміж усходняй 1 рьімскай цэрквамі.