Реферат: Беларуская Аўтакефальная Праваслаўная Царква пасьля Ўсебеларускага Царкоўнага Сабору
Усіх жыхароў на Беларусі налічваецца каля 15 міліёнаў, з каторых 85% праваслаўных.
Усходняя Беларусь, якая больш 20-ці год знаходзілася пад бальшавікамі, цяпер творыць і арганізуе царкоўнае жыцьцё, аднаўляюцца і адчыняюцца храмы, зачыненыя або пераробленыя пад клюбы, тэатры і інш., засноўваюцца прыходы, разьвіваецца праваслаўная місыянэрская праца сярод беларускага насельніцтва.
Царкоўным жыцьцём на Беларусі кіруе Сабор Япіскапаў і Сынод на чале з Мітрапалітам. Сабор Япіскапаў у сакавіку 1942 году падзяліў Беларускую Мітраполію на 6 Епархіяў. Усіх Япіскапаў з Мітрапалітам разам у сучасны мамэнт ёсьць 5. Прадбачаюцца хіратоніі новых Япіскапаў.
У верасьні 1942 году ў сталічным горадзе Беларусі Менску адбыўся Царкоўны Сабор, складзены з Іерархіі і выбраных прадстаўнікоў духавенства і міранаў Беларускай Мітраполіі, на якім быў апрацаваны і прыняты Статут для Беларускай Праваслаўнай Аўтакефальнай Царквы. Гэты Статут складзены на падставе канонаў і традыцыяў Сьвятое Ўсяленскае Ўсходняе Праваслаўнае Царквы. На гэтым самым Царкоўным Саборы пастаноўлена зьвярнуцца да Галоў усіх Праваслаўных Аўтакефальных Цэркваў з прозьбай даць сваё благаслаўленьне на Аўтакефальнае існаваньне Беларускае Праваслаўнае Царквы.
Поўныя глыбокай пашаны, любові і адданасьці да Вас, Най-сьвяцейшы Ўладыка, яшчэ раз просім даць сваё апостальскае благаславеньне на самастойнае жыцьцё нашае Сьвятое Праваслаўнае Царквы Беларускае і прыняць Яе ў лік Сёстраў – Сьвятых Аўтакефальных Праваслаўных Цэркваў ва славу Сьвятой Царквы Хрыстовай і на карысьць богалюбівага Праваслаўнага Беларускага Народу.
(20. IV. 1943 г., Менск. Божай міласьцю Мітрапаліт ПАНЦЯЛЕЙМАН Сьмірэнны ФІЛАФЕЙ, Арх. Магілеўскі і Мсьціслаўскі Сьмірэнны АФАНАСІЙ, Епіскап Віцебскі і Полацкі").
Лісты да патрыярхаў былі перададзеныя ў гэнэральны камісарыят для перасланьня іх дыплёматычным шляхам. Які быў далейшы лёс гэтых лістоў – няведама.
Сынод вырашыў яшчэ шэраг іншых спраў, а паміж імі – пытанне звароту царкоўнай маемасьці, сканфіскаванай у сваім часе савецкімі ўладамі. Гэта пытаньне было ўзьнята дзеля зьменаў нямецкай палітыкі ў аграрнай галіне. Да гэтай пары немцы стараліся ўтрымаць сыстэму калгасаў, пакіненую бальшавікамі, як вельмі добрую для закабаленьня сялянства і эксплёатацыі сельскай гаспадаркі на сваю карысьць. Але, дзеля вайсковых непаводзінаў і пашыраньня партызанскай барацьбы, немцы былі змушаныя часткова зьмякшыць сваю колёніяльную палітыку. Яны распачалі, для прапаганды, праводзіць распадзел калгасаў і надзел сялян зямлёй для карыстаньня. На собскасьць зямля не давалася, бо немцы ўважалі яе за нямецкую собскасьць, як заваяваную імі. Прынятая сынодам пастанова аб звароце былых царкоўных земляў і іншай маемасьці, ня была праведзеная ў жыцьцё.
Адбудова царкоўнага жыцьця на ўсходзе Беларусі адбывалася вельмі паволі. Ад'емнае значаньне меў факт, што арх. Магілеўскі і Мсьціслаўскі Філафей, а таксама яп. Віцебскі і Полацкі Апанас, ані разу яе наведалі прызначаных для іх епархіяў. Беларускія вернікі і адміністрацыя рабілі на мясцох, што маглі па адбудове сьвятыняў і шукалі духавенства, а з Віцебска прыбывалі дэлегаты ў Менск з прозьбай аб духаўнікох, аднак, пераважна бяз вьгаіку, дзеля адсутнасьці вольных сьвятароў.
ЯД. Сьцяпан, хутка па сваім высьвячэньні, выехаў у прызначаную яму Смаленскую епархію і прыступіў да адбудовы царкоўнага жыцьдя. Цяжкія абставіны пасавецкай пагромнай спадчыны і трываючая вайна, не спрыялі гэтай місыянэрскай дзейнасьці. Але, па некаторым часе багаслужэньні аднаўляліся ў Смаленску і іншых гарадох. Яп. Сьцяпан дадаткова кіраваў, па даручэньню арх. Філафея і яп. Апанаса, Магілеўскай і Віцебскай епархіямі. Вялікія абшары епархіяў, камунікацыйныя цяжкасьці, абставіны вайсковай зоны, – стваралі асабліва няпрыяльныя ўмовы для місыянэрскай працы. На пачатку 1943 году япіскап Смаленскі Сьцяпан зьвярнуўся да мітрапаліта Панцялеймана з просьбай высьвяціць у дапамогу яму вікарыя для гораду Бранска, падаючы кандыдатуру архімандрыта Паўла (Мяленцьева), расейца. Мітрапаліт разаслаў лісты да арх. Вэнэдыкта ў Горадню і да яп. Апанаса ў Наваградак, з запытаньнем аб іх апініі адносна хіратоніі архім. Паўла. Уладыкі адказалі, што яны ня ведаюць зусім кандыдата і пакладаюцца на вырашэньне мітрапаліта разам з арх. Філафеям. На скліканай мітрапалітам нарадзе пры ўдзеле арх. Філафея і яп. Сьцяпана, прыехаўшага ў Менск, было пастаноўлена дня 17 чэрвеня высьвяціць архім. Паўла ў сан япіскапа Рослаўльскага, вікарыя Смаленскай епархіі. Хіратонію выканалі мітр. Панцялейман і арх. Філафей у Менску 11 ліпеня 1943 г.
Беларускае грамадзянства было супроць гэтай хіратоніі. Новы япіскап ня быў наагул адпаведным для япіскапскага сану, а з беларускім народам ня меў нічога супольнага. Па хіратоніі ён чураўся беларускага япіскапату і амаль зусім ня зносіўся з ім. У сувязі з падрыхтоўкай гэтай хіратоніі, група беларускага актыву, дня 5 ліпеня, падала мэмарандум нямецкім уладам, у якім гаварылася: “Беларуская Праваслаўная Аўтакефальная Царква сягоньня па складу іерархічна-адміністрацыйнага апарату, па яго нацыянальным настаўленьні, устабілізавалася як расейская, з моцным антыбеларускім характарам і, як такая, праяўляе актыўную дзейнасьць. Сэнс гэтага той, каб і праз царкву ўтрымаць лучнасьць абшараў былой “адзінай недзялімай Расеі"... Вонкавыя расейскія чыньнікі знаходзяць добры адгалосак сваім імкненьням у пануючай сёньня іерархіі і царкоўнай адміністрацыі Беларускай Царквы. Антаганізм, існуючы паміж мітрапалітам Беларусі Панцялейманам і кіруючым арх. Філафеям, базуецца на падставе выключна асабістай – за ўладу. Па зьместу працы абодва яны, карыстаючы з нябывалай волі ў адміністраваньні царквой, дадзенай нямецкімі ўладамі, утрымліваюць яе расейскі характар, пакінуты бальшавікамі, – пісалася ў мэмарандуме.
Па хіратоніі яп. Паўла ў жніўні 1943 г., тыя самыя асобы падалі нямецкім уладам новы мэмарандум, у якім пісалі: „Праз царкву на Беларусі дзейнічаюць рознаякаснай ахварбоўкі чыннікі, з мэтай – праз расейскі характар царквы і царкоўнай работы, затрымаць Бела-русь у непадзельнасьці з вялікім конглёмэратам „адзінай недзялімай (Расеі)" – з аднаго боку, ці з Савецкім Саюзам – з другога боку. 3 беларускага боку ніхто не пакліканы і не дапушчаецца да высьвятляньня гэтых спраў. А без дакладнейшага кантролю арх. Фі-лафей, цешучыся поўным даверам уладаў, безаглядна праводзіць зьдзек над беларускасьцяй, ды праз царкву ўзмацняе расейскасьць Беларусі. Зьяўляецца неабходным стварэньне ўраду адпаведнага беларускага рэфэрэнта з кампэтэнцыей угляду ў духоўна-нацыянальныя справы Беларусі для рэфэраваньня нямецкім уладам... Характэрна, што сярод забітых і прасьледаваных бандытамі сьвятароў няма ані аднаго расейца. Гэта самае сьведчыць аб антыбеларускім характары бандыцкай работы сярод духоўнага пэрсаналу на Беларусі".
У міжчасе адбыліся зьмены ў складзе мужоў даверу пры гэнэральным камісары Беларусі. I. Ермачэнка быў выдалены з Беларусі і, разам са сваімі супрацоўнікамі, перастаў спаўняць гэтыя функцыі. Установа Мужоў Даверу была ператворана на Раду Даверу. На чаловага мужа даверу быў запрошаны Вацлаў Іваноўскі, старшыня гораду Менску, які паклікаў новых супрацоўнікаў. Сам В. Іваноўскі, як неправаслаўны, ня быў у курсе беларускай царкоўнай справы. 3 нацыянальнага боку, В. Іваноўскі, які ў палякаў быў сваім чалавекам, ня меў даверу беларускага праваслаўнага актыву. Рада Даверу ня цікавілася царкоўнымі справамі. Такім чынам спыніўся ўплыў беларускага менскага актыву праз установу мужоў даверу на беларускія царкоўныя справы.
У сувязі з апошнімі мэмарандумамі беларусоў, нямецкія ўлады разаслалі праваслаўнаму духавенству апытальнікі пэрсанальнага характару, у якіх паміж іншымі, было пытаньне аб нацыянальнай прыналежнасьці. У запоўненых анкетах духавенства падало у 90% сваю прыналежнасьць да беларускай нацыянальнасьці; рэшта падала расейскую, або ўкраінскую нацыянальнасьць. Частка духавенства, падаўшага беларускую нацыянальнасьць, разумела яе ў сэнце расейскага рэгіяналізму, што Беларусь – гэта таксама расейская зямля. Іншая частка беларускага з паходжаньня духавенства, была так моцна зрусыфікаванай расейскімі школамі і расейскай царквой, што думала толькі расейскімі нацыянальнымі катэгорыямі. Такім чынам, апытальнік не адбіваў фактычных нацыянальных суадносін праваслаўнага духавенства на Беларусі ў тую пару.
Япіскапы знайшлі патрэбным высьвяціць япіскапа для Гомельшчыны. Арх. Вэнэдыкт выставіў кандыдатуру аўдавеўшага горадзенскага пратаерэя Георгія Барышкевіча, настаяцеля горадзенскага кафэдральнага сабору. Кандыдат быў адукаванай і паважнай асобай, украінскага паходжаньня, але вырасшы ў расейскім асяродзьдзі ён уважаў сябе за расейца. Мітрапаліт Панцялейман, арх. Філафей і яп. Сьцяпан згадзіліся на кандыдата. Дня 18 верасьня 1943 г. кандыдат быў пастрыжаны ў манаства з імям Грыгора, а на наступны дзень узьведзены ў сан архімандрыта праз арх. Вэнэдыкта ў Горадні. Хіратонія архім. Грыгора ў сан япіскала. адбывалася далёка ад Беларусі і пры поўным няведаньні аб ей праз беларускую грамадзкасьць. Акт высьвячэньня быў выкананы праз Расейскую Зарубежную Царкву ў Вене (Аўстрыя) іерархамі: мітрапалітам Анастасіям, мітрапалітам Бэрлінскім Серафімам, мітрапалітам Парыскім Серафімам, япіскапам Венскім Васілём, япіскапам Почдамскім Піліпам і арх. Горадзенскім Вэнэдыктам. Для палагоджаньня пераходу з Расейскай Зарубежнай Царквы ў склад аўтакефальнай Беларускай Праваслаў-най Царквы яп. Грыгор зьвярнуўся з прозьбай да беларускага япіскапату на пачатку 1944 г. Прозьба была палагоджана пазытыўна, пры чым яп. Грыгор злажыў адумысловую дэклярацыю ў гэтай справе. Аднак, ён ня змог выехаць на сваю епархію дзеля адступленьня нямецкіх войскаў з усходу Беларусі перад савецкім наступам у 1944 г.
Наступ савецкіх войскаў з усходу адкідаў нямецкай арміі на захад. У 1944 г. вясной Украіна амаль уся была акупаваная бальшавікамі. Рыхтаваўся наступ іх на Беларусь. Савецкія партызанскія злучэньні моцна шкодзілі нямецкім транспартам для фронту і амаль акупавалі вясковыя абшары Беларусі, мабілізуючы прымусова насельніцтва ў свае аддзелы. Барацьба на нутраным партызанскім фронце адцягвала ад асноўнага фронту значныя вайсковыя сілы немцаў. Хочучы схіліць сымпатыі беларускага народу на свой бок, стра-чаныя праз колёніяльную тэррорыстычную акупацыйную палітыку, немцы дапусьцілі да стварэньня Беларускай Цэнтральнай Рады, як пэўнай формы беларускага нацыянальнага ўраду з вельмі абмяжаванымі кампэтэнцыямі. Да сфэры дзейнасьці БЦР належылі:
а) вайсковыя справы Беларускай Краёвай Абароны;
б) культура і асьвета;
в) сацыяльная апека. На чало БЦР быў высунены беларускім актывам Радаслаў Астроўскі.
Пры БЦР быў створаны аддзел веравызнаньняў, які зьвярнуў сваю ўвагу на дзейнасьць Беларускай Праваслаўнай Царквы.
Арх. Філафей выконываў абовязкі заступніка мітрапаліта, а фактычна – кіраваў Беларускай Мітраполіей. На словах ён быў прыхільнікам праводжаньня нацыянальнай беларускай лініі ў царкоўным жыцьці, але фактычна – ўтрымліваў існаваўшы раней стан