Реферат: Гаспадарчая дзейнасць насельніцтва Беларусі ў першабытную эпоху

Такім чынам, перыяд неаліту на Беларусі характарызаваўся кардынальнымі зменамі у гаспадарцы, у вытворчасці. У гэты час адбыўся першы вялікі грамадскі падзел працы – на земляробства і жывёлагадоўлю. Усе гэтыя змены ёмка называюць “неалітычная рэвалюцыя”, і хоць яна цягнулася некалькі тысячагоддзяў, вынікі яе былі вызначальнымі для больш позніх перыядаў існавання чалавечага грамадства.

Бронзавы век

Бронзавы век на Беларусі мае храналагічныя рамкі: 2-е тысячагоддзе да н.э. і закранае пачатак 1-га тысячагоддзя да н.э. На Беларусі можна гаварыць аб гэтым перыядзе як аб энеаліце – ці медна-каменным веку. Асноўная маса прылад працы як і ў неаліце – была з камню. Бронзавых і медных артэфактаў знойдзена няшмат, усяго каля 70 прадметаў на ўсю Беларусь. гэта тлумачыцца адсутнасцю сваіх сыравінных рэсурсаў і аддаленасцю ад распрацовак медзі наогул. Асноўная група знаходак з бронзы ці медзі – гэта ўпрыгожанні. Сярод прылад працы можна вылучыць сякеры, наканечнікі дзідаў, далоты, шылы. У невялікай колькасці кардынальных зменаў у гаспадарцы яны зрабіць не маглі. Таму ў бронзавы век на Беларусі развівалася і ўдасканальвалася ўсё тое, што было набыта ў неаліце.

Земляробства і жывёлагадоўля з дапаможных заняткаў сталі галоўнымі формамі гаспадарання. На працягу веку бронзы земляробы вырошчвалі на палетках усе асноўныя сельскагаспадарчыя культуры.

У апрацоўцы камню шырока выкарыстоўвалі прыёмы пілавання, шліфавання, свідравання. Новы тэхналагічны прыём – струменьчатая рэтуш – выкарыстоўваўся для надання асобнай вастрыні колюча-рэжучым краям прылад. Шырокае распаўсюджанне набылі сякеры з адтулінамі для драўляных ручак – яны мелі выключнае значэнне для рапаўсюджвання ляднага земляробства.

Гліняны посуд пачалі рабіць з плоскім дном. Гэта азначае, што з’явіліся сталы, лаўкі і паліцы, пачала складвацца культура быту. Знаходкі шматлікіх прасельцаў гаворыць аб распаўсюджванні і пэўных поспехах у ткацтве.

Далейшае развіццё атрымаў абмен. Перш за ўсё гэта датычыцца міжрэгіянальнага абмену. З беларускіх зямель шырока вывозіўся крэмень і прылады працы з яго – у Прыбалтыку; з Прыбалтыкі на Беларусь везлі бурштын, далей ен трапляў на Каўказ і ў Прыкарпацце. З гэтых месцаў мы атрымлівалі медзь і бронзу. Знойдзеныя на Беларусі шкляныя ўпрыгожванні маюць паходжанне з Усходняга Міжземнамор’я.

Паспехі ў развіцці гаспадаркі спрыялі зараджэнню маёмаснай няроўнасці і няроўнасці па палавой прыкмеце. Матрыярхат як сацыяльная арганізацыя грамадства страчвае свае пазіцыі. У гаспадарчым жыцці галоўнай асобай, здабытчыкам і працаўніком становіцца мужчына. Гэта павышае яго статус у грамадстве, што спрыяе ўсталяванню патрыярхальных адносін. Пацвярджаюць гэта знаходкі больш багатых па інвентару мужчынскіх пахаванняў.

Развіццё сельскай гаспадаркі, рамёстваў і гандлёвых адносін у перыяд распаду першабытнаабшчыннага ладу і станаўлення феадальных адносін

Распад першабытнаабшчынных адносін на Беларусі храналагічна супадае з жалезным векам. Першыя прылады працы з жалеза з’явіліся на Беларусі на мяжы 2-га і 1-га тысячагоддзяў да н.э. Яны былі знойдзены ў адным месцы – на поўдні Беларусі, у Лоеўскім раёне. Толькі праз 2-3 стагоддзі перапрацоўка жалеза і вытворчасць жалезных прылад працы распаўсюдзілася па ўсей тэрыторыі сучаснай Беларусі. Таму прынята лічыць пачатак жалезнага веку з VIII-VII стст. да н.э.

На Беларусі існавалі станоўчыя перадумовы, што паспрыялі досыць хуткаму распаўсюджванню жалеза:

- наяўнасць вялікай колькасці лёгкадаступнай сыравіны – балотнай ці лугавой руды і драўнянага вугалю;

- адносна нескладаная тэхналогія перапрацоўкі жалеза ў домніцах (прымітыўных плавільных печах);

- адзначаўся вялікі попыт на якасныя і прасцейшыя ў эксплуатацыі прылады працы, асабліва ў земляробстве;

- існавала магчымасць выкарыстоўваць мясцовымі кавалямі ўжо распрацаваныя тэхналагічныя прыёмы – кавальскую зварку, пакетную коўку і інш.

Выкарыстоўванне жалезных прылад працы значна павысіла вытворчасць працы, людзі атрымлівалі больш прадукцыі, з’явіўся прыбавачны прадукт, што выкарыстоўваўся для накаплення ці абмену.

Абмен у гэтыя часы меў пераважна натуральны характар, калі адна рэч мянялася на іншую рэч. Тым не менш, з’явіліся грошы – грэчаскія і рымскія манеты. Яны яшчэ не выконвалі ролю універсальнага эквіваленту, а хутчэй за ўсё з’яўляліся прадметам накаплення. Аб гэтым сведчаць знаходкі буйных кладаў, што адносяцца да адзначанай эпохі. Як і раней, існаваў лакальны абмен і міжрэгіянальны. Беларускія землі пастаўлялі суседзям з Паўночнага Прычарнамор’я і Ніжняга Падняпроў’я драўняны вугаль (існавала вытворчасць гэтага прадукта), рээкспартавалі у тым жа напрамку прыбалтыйскі бурштын. На Беларусь прывозіліся манеты грэчаскіх і рымскіх гарадоў, прадметы “прэстыжу”.

На пачатак нашай эры гаспадарчае развіцце беларускіх земляў шло пад ўплывам актыўных этнічных працэсаў. Апошняя стадыя гэтых працэсаў – гэта рассяленне на сучасных беларускіх землях славянскіх пляменаў. Рассяленне славян (пачалося ў VI ст.) прынесла кардынальныя змены ў эканамічным жыцці. Славяне мелі больш высокі ўзровень развіцця гаспадаркі ў параўнанні з мясцовым насельніцтвам. Перасяленцы вялі ворнае земляробства і жывёлагадоўлю, арыентаваную на малочную вытворчасць. Больш таго, яны прынеслі жорны на змену зернацёркам, якімі карысталася мясцовае насельніцтва. Славяне прынеслі новую форму сацыяльнай арганізацыі – сельскую абшчыну. Змешваючыся з мясцовымі жыхарамі у VI-VII стст. яны утварылі славяна-балцкія калочынскую і банцараўскую археалагічныя культуры. Некаторыя даследчыкі лічаць , што гэтыя утварэнні маглі мець прыкметы прота-дзяржавы. На вялікіх тэрыторыях адсутнічалі ўмацаваныя паселішчы, што гаворыць аб скаардынаванай абароне і адсутнасці ўнутранных сутычак. На тэрыторыі існавання гэтых культур ёсць знаходкі пахаванняў, што змяшчаюць выключныя па якасці і каштоўнасці рэчы. Гэтыя пахаванні прыпісваюць правадырам вялікіх тэрыторый.

Сельская абшчына (мір, вервь) – аб’яднанне людзей, заснаванае не на роднасных, а на тэрытарыяльных і часткова, вытворчых сувязях. У працэсе развіцця мела тры асноўныя формы, што змянялі адна адну.

Вялікасямейная сельская абшчына (VI-VII стст.) складалася з 150-200 абшчыннікаў, што разам апрацоўвалі зямлю. Маёмасць на зямлю была калектыўная, а на жыллё і гаспадарчыя пабудовы ўжо ўсталявалася прыватная ўласнасць. Размеркаванне прадукцыі адбывалася згодна са звычаем.

Суседска-вялікасямейная ці земляробчая сельская абшчына (VIII-IX стст.). Разам з цэнтрам абшчыны – галоўным вялікім пасяленнем існавалі малыя паселішчы – “сямейныя абшчыны”. Вялікая патрыярхальная сям’я як і раней была асноўнай гаспадарчай адзінкай. Ёй належала тая зямля, што яна апрацоўвала, і ўжо на той час сем’і мелі розны ўзровень багацця. Адначасова вылучаюцца малыя сем’і, што самастойна вялі гаспадарку.

Суседская сельская абшчына (X-XI стст.). Яе існаванне адзначана наступнымі прыкметамі:

- вылучэнне малых сем’яў з вялікай патрыярхальнай;

- усталяванне прыватнай уласнасці сям’і на зямлю;

- індывідуальнае вядзенне гаспадаркі кожнай сям’ёй.

Далейшае развіццё абшчыны ішло ў двух напрамках. Першы шлях – гэта дыферэнцыяцыя абшчынікаў унутры абшчыны, што мела вынікам канцэнтрацыю права маёмасці на зямлю у адной ці некалькіх сем’ях, рост залежнасці бяднейшых абшчыннікаў ад багацейшых. Такім чынам, усталёўваліся феадальныя адносіны. Другі шлях – гэта прамы захоп абшчынных зямель і свабодных абшчынікаў з боку дзяржаўнай улады ў асобе князя і дружыны. Вынік той жа – знікненне сялянскай маёмасці на зямлю, усталяванне феадальных адносін. Першабытнаабшчынны лад хутка распадаўся, а з ім адыходзіла і першабытная гаспадарка.

Вылучэнне рамяства і развіццё гандлю