Реферат: Крытыка рэлiгii ў еўрапейскай культуры
Погляды Мелье былі вельмі смелымі для таго часу. Вальтэр, які зрабіў вельмі шмат для распаўсюджвання "Завяшчання'', прызнаваўся, што "дрыжаў ад жаху, калі чытаў яго".
Філасофскае абгрунтаванне атэізму імкнуўся даць у сваіх працах Гольбах. Ён сістэматызаваў атэістычныя ідэі і распрацаваў атэізм як тэорыю, якая цалкам абапіраецца на матэрыялізм. У сваей працы "Сістэма прыроды", якую сучаснікі называлі "Бібліяй матэрыялістаў",Гольбах сцвярджаў, што няма нічога, апроч матэрыі і руху. Існаванне Бога ён цалкам адмаўляў, а рэлігію лічыў вынікам свядомага падману з боку духавенства.
На атэістычных пазіцыях стаялі рускія рэвалюцыянеры-дэмакраты В.Г.Бялінскі(1811 – 1848), А.І.Герцэн (1812 – 1870), М.Г.Чарнышэўскі (1828 – 1889), М.А.Дабралюбаў (1836 – 1861), Д.І.Пісараў (1840 --1868). Яны крытыкавалі рэлігію як ідэйны падмурак палітычнай рэакцыі, выкрывалі саюз праваслаўнай царквы з расійскім самадзяржаўем, паказвалі антынародную сутнасць дзейнасці духавенства. Найбольш дзейсным метадам пераадолення рэлігіі яны лічылі сялянскую рэвалюцыю, якая павінна знішчыць самадзяржаўе і царкву.
Вялікі ўплыў на далейшае развіццё атэізму аказаў нямецкі філосаф Людвіг Фейербах (1804 – 1872). У сваіх працах ён даў аналіз псіхалагічных каранёў рэлігіі. Прычынай жыццяздольнасці рэлігіі ён, у адрозненне ад асветнікаў, лічыў не свядомы падман з боку духавенства, а прыроду чалавека і ўмовы яго жыцця. Першакрыніцу рэлігійных ілюзій Фейербах бачыў у пачуцці залежнасці чалавека ад знешніх яму сіл, якія не падпарадкаваны яго жаданням і волі. Не маючы магчымасці задаволіць свае патрэбы ўласнымі сіламі, чалавек імкнецца гэта зрабіць пры дапамозе прыдуманага Бога. Такім чынам, менавіта чалавек, па Фейербаху, ёсць "пачатак, сярэдзіна і канец рэлігіі" – у ёй у фантастычнай форме адлюстроўваюцца яго жаданні і імкненні. Фейербах сцвярджаў, што ў рэлігіі чалавек адчужаецца ад самога сябе і падпарадкоўваецца створанаму ім самім Богу. Рэлігія паралізуе імкненні людзей да лепшага жыцця, бо вучыць іх цярпенню і пакоры. Аднак, адмаўляючы хрысціянства, Фейербах выступаў за стварэнне так званай ''рэлігіі любві", якая грунтуецца на прынцыпе "чалавек чалавеку – бог" і ставіць сваёй мэтай абагульненне самога чалавека.
Вельмі моцнае ўздзеянне ідэі Фейербаха аказалі на фарміраванне атэістычных поглядаў Карла Маркса (1818 – 1883) і Фрыдрыха Энгельса (1820 – 1895). Прычынай узнікнення рэлігіі яны лічылі бяссілле чалавека перад знешнімі яму сіламі – спачатку прыроднымі, потым сацыяльнымі, прычынай яе захавання – служэнне інтарэсам пануючых класаў. Рэлігія пераносіць усе спадзяванні людзей у загробны свет і тым самым адцягвае ўвагу працоўных ад барацьбы за паляпшэнне ўмоў свайго жыця. Маркс называў рэлігію "опіумам народу'' – падобна наркотыку яна дае ілюзорнае суцяшэнне. Асноўным шляхам пераадолення рэлігіі Маркс і Энгельс лічылі паляпшэнне ўмоў жыцця людзей – яна знікае тады, калі будуць знішчаны сацыяльны прыгнет, беднасць, эксплуатация чалавека чалавекам.
Атэістычныя погляды Маркса і Энгельса былі працягнуты У.Леніным (1870 – 1924). Ён разглядаў рэлігію перш за ўсё як сродак сацыяльнага прыгнёту і называў яе "родам духоўнай сівухі" – яна служыць адурманьванню мас. У сваёй палітычнаў барацьбе з тактычных меркаванняў Ленін не лічыў мэтазгодным ставіць крытыку рэлігіі на першае месца, каб не раз'ядноўваць веруючых і няверуючых працоўных. У дакастрычніцкіх працах Ленін пісаў, што нават святар можа быць членам РСДРП(б) калі ён уступіў у яе не для прапаганды сваіх рэлігійных поглядаў, а для барацьбы з царызмам. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі, калі змяніліся тактычныя задачы, рэлігія была абвешчана контррэвалюцыйнай сілай і Ленін выступіў адным з ініяцыятараў рэпрэсій супраць яе.
Атэіэм, які існаваў у СССР і іншых сацыялістычных краінах, грунтаваўся на поглядах класікаў марксізму-ленінізму.
4.Атэізм XX стагоддзя развіваўся ў іншых умовах, чым тыя, якія існавалі ў Новы час. У развітых краінах рэлігія перастала быць пануючай сілай у грамадстве і не прэтэндуе на тое, каб яе веравучэнне было абавязкова прынята ўсімі. Па гэтай прычыне шмат у чым знікла патрэба бацьбы з ёй.На першы план выходзіць даследаванне рэлігіі, якое вядзецца з самых розных светапоглядных пазіцый.
Сучасныя крытыкі рэлігіі на Захазе называюць сябе па-рознаму: вальнадумцамі , рацыяналістамі, гуманістамі, агностыкамі, радзей – атэістамі. Асноўную ўвагу яны канцэнтруюць на асобных праблемах крытыкі рэлігіі, а таксама на выкрыцці саюзу рэлігійных інстытутаў з рэакцыйнымі палітычнымі сіламі.
На Захадзе ёсць дзве вялікія арганізацыі прыхільнікаў сучаснага атэізму: "Сусветны саюз вальнадумцаў", які існуе з 1886 г. і аб'ядноўвае настаўнікаў, служачых, урачоў, студэнтаў і "Міжнародны гуманістычны і этычны саюз", які быў створаны ў 1952 г., і куды ў асноўным уваходзяць вучоныя, пісьменнікі, выкладчыкі вну.
Атэістычныя традыцыі ў заходняй філасофіі XX ст. падзяляюцца на два асноўныя накірункі : бунтарскі і скептычны.
Агульнапрызнаным пачынальнікам і буйнейшым прадстаўніком першага з іх з'яўляецца нямецкі філосаф Фрыдрых Ніцшэ (1844 – 1900). Жыў ён у XIX ст., але яго філасофія з'яўляецца часткай заходняй культуры XX ст. Адной з асноўных сваіх мэтаў Ніцшэ абвясціў "радыкальную пераацэнку ўсіх каштоўнасцяў чалавека''. Менавіта з гэтых пазіцый ён абрынуўся з рашучай крытыкай на хрысціянства, якое лічыў "рэлігіяй слабых". Прапаведуючы доўгі час любоў да няшчасных і няўдачнікаў, хрысціянства тым самым прывяло да заняпаду "чалавечай прыроды". Ніцшэ лічыў хрысціянства супрацьнатуральнай рэлігіяй, яно вучыць пакоры і міласэрнасці, а натуральным чалавечымі якасцямі з'яўляюцца мужнасць і воля да ўлады. Ніцшэ называў хрысціянства "хваробай еўрапейскай культуры" і прапанаваў супраць гэтай хваробы самыя радыкальныя сродкі. Яно павінна быць абвешчана вычварэннем, а прыналежнасць да яго – цяжкім злачынствам, словы "Бог", "выратаванне", "збаўленне" трэба выкарыстоўваць як лаянку. Жорсткасць гэтых заклікаў Ніцшэ абумоўлена агульным нігілістычным характарам яго філасофіі. Аднак, абвясціўшы ''смерць Бога'', Ніцшэ сам трагічна пакутаваў ад адсутнасці духоўнага апірышча ў сваім жыцці.
Больш спакойнае стаўленне да рэлігіі характэрна для двух другіх знакамітых прадстаўнікоў бунтарскага накірунку ў атэізме XX ст., французскіх філосафаў-экзістэнцыялістаў Альбера Камю (191З – 1960) і Жан-Поля Сартра (1905 – 1980). Яны проста выходзяць з таго факта, што Бога няма і імкнуцца зрабіць з гэтага ўсе магчымыя высновы, галоўнай з якіх з'яўляецца сцвярджэнне, што няма сэнсу ні ў самім свеце, ні ў існаванні чалавека. Доўгі час ідэя Бога была для еўрапейцаў крыніцай сэнсу і духоўным апірышчам. Зараз, калі Бога няма, невядома, дзеля чаго чалавек павінен жыць і жыццё ператвараецца ў абсурд. Адказ Камю і Сартра гучыць прыкладна так: павінен, каб захаваць сябе як чалавека. Кожнае жыццё – гэта бунт супраць абсурду, ва ўмовах якога чалавек апынуўся. Жыццё чалавека падобна да працы Сізіфа, бо ў канцы ўсіх чакае паражэнне (смерць), але чалавек павінен з годнасцю выконваць гэтую працу.
Самым вядомым прадстаўніком скептычнага накірунку ў атэізме ХХ ст. з'яўляецца англійскі філосаф і матэматык Бертран Расэл (1872 – 1970 гг.). Калі Ніцшэ актыўна атакуе рэлігію, дык Расэл імкнецца захаваць адносна яе інтэлектуальную дыстанцыю. Ён адвяргае рэлігійныя палажэнні, бо лічыць іх не даказанымі. Згодна з агульнафіласофскай пазіцыяй Расэла, у прынцыпе нельга лагічна даказаць аргументы ні "за'', ні "супраць'' рэлігіі, і таму кожны інтэлектуальна сумленны чалавек павінен устрымлівацца ад канчатковых сцвярджэнняў па тых праблемах, якія яна ўзнімае.
3.Секулярызацыя
На працягу гісторыі мянялася месца рэлігіі ў грамадскім жыцці. У старажытнасці яна выконвала службовыя функцыі ў адносінах да дзяржавы, аб'ядноўвала грамадзян і падтрымлівала існуючы парадак рэчаў. У сярэдневяковай Еўропе царква займала пануючыя пазіцыі ў грамадстве і аказвала моцны ўплыў на ўсе астатнія сферы культуры: філасофію, палітыку, права, мастацтва, мараль, эканоміку.
Пачынаючы з ХV ст. у Еўропе адбываецца працэс секулярызацыі (ад познелац. saecularis – мірскі, свецкі) – вызвалення са сферы рэлігійнага санкцыянавання чалавечай свядомасці, паводзін і дзейнасці людзей, сацыяльных адносін і інстытутаў. Еўрапейская культура набывае ўсё больш свецкі характар, і тыя яе галіны, якія раней знаходзіліся пад уплывам рэлігіі, зараз робяцца самастойнымі і развіваюцца, абапіраючыся перш за ўсё на свае ўласныя прынцыпы.
Сам тэрмін "секулярызацыя" быў упершыню выкарыстаны ў 1646 г. французскім пасланнікам Лонгвілем на перамовах па заключэнню Вестфальскага міру (1648), якім завяршылася Трыццацігадовая вайна (1618 –1648) паміж пратэстанцамі і католікамі. Спачатку ён азначаў магчымасць задавальнення інтарэсаў пераможцаў за кошт канфіскацыі манастырскіх земляў. Такім чынам, у сваім першапачатковым значэнні секулярызацыя мела эканамічны характар і зводзілася да перадачы царкоўнай маёмасці свецкай уладзе.
У далейшым паняцце "секулярызацыя" стала ўжывацца ў больш шырокім кантэксце: як вызваленне з-пад кантролю духавенства і царквы ўсіх сфер грамадскага жыцця. Пад секулярызацыяй сталі разумець устанаўленне свецкага кантролю над справамі, якія раней лічыліся прэрэгатывай царквы.
Секулярызацыя ахапіла палітычную сферу. Па меры росту і узмацнення нацыянальных еўрапейскіх дзяржаў яны робяцца ўсё больш незалежнымі ад царквы. Гэта адбывалася ў форме замены духавенства на свецкіх служачых у дзяржаўных установах, перадачы ўлады ад царкоўных судоў свецкім, устанаўленне кантролю над адукацыяй з боку дзяржаўных органаў. Зараз у еўрапейскіх краінах улада мае цалкам свецкі характар, хаця ў некаторых з іх рэлігійныя арганізацыі адыгрываюць значную ролю ў палітычным жыцці.
Найбольш яскрава працэс секулярызацыі назіраецца ў сферы духоўнай культуры. Яшчэ ў перыяд Адраджэння фарміруецца вопытная навука, якая ажыццяўляе свае даследаванні незалежна ад рэлігійных палажэнняў. Менавіта праз намаганні навукі была створана сучасная карціна свету.
Працэс секулярызацыі адбываўся таксама ў галіне мастацтва. Калі ў сярэднявеччы царква была галоўным заказчыкам мастацкіх твораў, якія ствараліся пераважна на рэлігійныя сюжэты, дык пачынаючы з ХIV ст. мастацтва робіцца ўсё больш свецкім.
Як паказваюць даследаванні, у культуры ХП – ХШ стст. рэлігійныя і свецкія карціны і скульптуры складалі адпаведна 97% і 3%. У пачатку XX ст. становішча памянялася на адваротнае: ужо свецкія карціны складаюць 96,1%, а рэлігійныя – 3,9%. Такія ж працэсы адбываюцца ў музыцы, літаратуры і архітэктуры.
Вельмі вялікі ўплыў на развіццё працэсу секулярызацыі еўрапейскай культуры аказала Асветніцтва, якое супрацьпаставіла рэлігіі самастойны і незалежны ад яе чалавечы розум. Філосафы-асветнікі падверглі разбуральнай крытыцы ўсе традыцыйныя грамадзянскія установы: царкву, дзяржаву, палітыку, права і г.д. Абвяшчалася ідэя актыўнага мыслячага чалавека, здольнага пазнаваць і пераўтвараць свет у адпаведнасці са сваім розумам. Сцвярджалася, што чалавек з'яўляецца перш за ўсеё разумнай істотай і таму ў сваіх рашэннях валодае правам на аўтаномію ад усіх знешніх нормаў і забаронаў, у тым ліку і рэлігійных. Свабода чалавека, згодна з філасофіяй Асветніцтва, можа быць абмежавана толькі неабходнасцю забяспечыць свабоду іншым людзям. Адным з асноўных лозунгаў Асветніцтва было патрабаванне свабоды сумлення: дзяржава павінна прадставіць людзям права рэ?