Реферат: Перыядызацыя этнічнай гісторыі Беларусі
У эпоху неаліту пачаўся, а ў бронзавым веку завяршыўся працэс кансалідацыі асобных груп індаеўрапейцаў, акрэсліліся іх моўныя своеасаблівасці. Плямёны з паўночна-заходняй галіны індаеўрапейцаў сталі продкамі будучых германцаў. Тыя, што засталіся вандраваць на ўсход ад Дняпра, былііранамоўнымі. На прамежкавай тэрыторыі ад Балтыкі да Волгі жылі паўночныя індаеўрапейцы — прабалты, суседзі фінаў. На поўдзень, у вобласці ад Одры да Дняпра, размяшчалася прарадзіма славян. Аб тым, што славянскія плямёны фарміраваліся на акрэсленым абшары, сведчаць як моўныя запазычанні ад суседзяў, так і назвы рэк (гідронімы) Усходняй Еўропы. Мовы балтаўі праславян у сям'ііндаеўрапейскіх моў найбольш блізкія.
На многія сотні гадоў расцягнулася ўзаемадзеянне індаеўрапейскіх плямён.
3. Балты і з’яўленне славян на тэрыторыі Беларусі
3 тэрыторыі Паўднёва-Усходняй Еўропы i Паўночнага Прычарна-мор'я індаеўрапейцы мігрыравалі. ў двух асноўных напрамках: першы — на захад i паўночны захад, у Заходнюю Еўропу; другі - на поўнач, у Сярэднюю i Паўночную Еўропу. У III-II тысячагоддзі да н.э. на вялікай тэрыторыі, якая ахоплівала басейны Віслы, Нёмана, Заходняй Дзвіны, Верхняга Падняпроўя, у выніку асіміляцыі мясцовага неалітычнага насельніцтва індаеўрапейцамі адбываецца фарміраванне адной з галін індаеўрапейскай часткі народаў - балтаў (літоўцы, латышы, прусы, яцвягі, земгалы, селы i інш,). На поўдні i паўднёвым усходзе балты межавалі са скіфамі, сарматамі i іншымі плямёнамі, на поўначы i паўночным усходзе ix суседзямі былі фіна-угорскія плямёны, на захадзе — славяне i германцы.
У рамках індаеўрапейскага перыяду вылучаецца балцкі этап этнічнай гісторыі Беларусі, які храналагічна супадае з эпохай металу (3-2 тыс. гг. да н.э. - IV—V стст. н.э.).
Плямёны, якія шмат пазней атрымалі назву балты, уяўлялі сабой адно з адгалінаванняў індаеўрапейцаў, блізкае тым, каго ў Заходняй Еўропе ведалі пад назвай галы. 3 паўднёвых стэпаў будучыя балты прыйшлі на Поўнач уздоўж Дняпра, засялялі большую частку сучасных Беларусі, Літвы i Латвіі [4; 11].
Фіна-ўгорцы лакалізаваліся ва Усходняй Латвіі - лівы, Эстоніі - эсты, у центральных рэгіёнах сучаснай Pacii[2; 23].
Балты знaxoдзіліся на больш высокім узроўні сацыяльна-эканамічнага развіцця, чым ix папярэднікі, i прынеслі на тэрыторыю Беларусі жывёлагадоўлю i земляробства. Яны змяшаліся з мясцовым даіндаеўрапейскім насельніцтвам, асноўная маса якога засталася на ранейшым месцы, i, як носьбіты больш высокай культуры, паступова яго асімілявалі, навязалі сваю мову i культуру.
Больш за дзве тысячы гадоў балты адносна спакойна жыліў аблюбаваным рэгіёне Эйкумены, на ўзбоччы ад імклівых падзей i складаных этнічных працэсаў, якія тым часам адбываліся ў Заходняй Еўропе. Больш маладыя народы германцы i славяне - перажывалі "дэмаграфічны выбух" і рыхтаваліся да перадзелу Еўропы. Першую хвалю міграцыі славян на Беларусь apxeoлaгi адносяць да сярэдзіны I тыс. да н. э. На ix думку, невялікія групы славян прасачыліся тады ў раёны Палесся. Балты, продкі якіх паходзілі са стэпаў, не спяшаліся асвойваць дрыгву, таму не перашкаджалі славянам-мігрантам рассяліцца.
Аднак асноўныя падзеі адбываліся пазней, падчас "вялікага перасялення народаў", пасля таго, як готы, а затым гуны агнём і мячом разварушылі Еўропу.
3 рухам славян у V-VI стст. на Балканы, а адтуль - у бок багатых рымскіх правінцый i на ўсход - звязваюць з'яуленне ў цэнтральнай iУсходняй Еўропе першых бясспрэчна славянскіх археалагічных помнікаў, вядомых як культура пражскага тыпу. Масавае славянскае засяленне Беларусі распачалося ў VI ст., доўжылася да X-XI стст. Апошнім было заселена Панямонне.
Наперадзе ішлі ўзброеныя славянскія дружыны, яны будавалi на cваім шляху ўмацаваныя гарадзішчы, многія з якіх пазней сталі гарадамі. Услед за дружынаміішло земляробчае насельніцтва. Славяне часткова выцеснілі балтаў, часткова - aciмiлявалі. На працягу шэрагу стагоддзяў (VI-XIII) адбываліся складаныя працэсы этнічнага ўзаемадзеяння славян i балтаў.
Балты, якія прыйшлі на Беларусь з Сярэдняга Падняпроўя, засвойвалі мясцовы даіндаеўрапейскі субстрат. На працягу II тысячагоддзя да н. э. адбываўся працэс змешвання балтаў (індаеўрапейцаў) з мясцовым насельніцтвам, асіміляцыі апошняга: "чыстых" этнасаў не icнye, усе этнасы ўтвараюцца ў выніку змешвання народаў [2; 25].
Першапачаткова балты пасяліліся ў Папрыпяцці i Падняпроўі, а на поўначы Беларусі яшчэ тысячу гадоў мела ўплыў фіна-ўгорскае насельніцтва. 3 рассяленнем індаеўрапейцаў змяніўся не толькі этнічны склад насельніцтва Беларусі, але змянілася i эпоха. Каменны век ycтупiў месца бронзаваму веку (3 — 2 тыс. гг. да н.э. — 1 тыс. гг. да н.э.). Старажытная эканоміка, заснаваная на рыбалоўстве, паляванніi збіральніцтве, паступова замянялася земляробствам iжывёлагадоўляй. Індаеўрапейцы займаліся плужным земляробствам. Плуг вядомай канструкцыі, які дайшоў да нас у малюнках таго часу, быў знойдзены ў тарфяніку каля в.Капланавічы ў Клецкім раёне.
Такім чынам, балцкі этап этнічнай гісторыі Беларусі – гэта час распаўсюджання на Беларускіх землях індаеўрапейцаў з іх асноўнымі заняткамі – земляробствам і жывёлагадоўляй, час інтэнсіўнай асіміляцыі мясцовага неалітычнага насельніцтва.
У II тысячагоддзі да н. э. Тэрыторыя, на якой жылі славяне значна паменшылася з прычыны міграцыі германскіх плямён. Са сваёй прарадзімы частка славян пачала масавы рух на поўдзень і засяліла Балканы, землі сучаснай Юшаславіі, Балгарыі – утварылася галіна славян, якіх называюць паўднёвымі.
Другая частка славян са сваёй прарадзімы рухалася на ўсход, дайшла да Дняпра. Такім чынам сфарміравалася група паўднёвых славян.
Заходнія ж славяне (сёння – чэхі, славакі, палякі) засталіся на сваёй прарадзіме.
Асноўную тэрыторыю Беларусі ў VI— VIII стст. займалі плямёны ўсходніх і дняпроўскіх балтаў, у асяроддзе якіх усё больш пранікалі славяне.
Але не на поўначы і не ўцэнтры Беларусі вырашаліся асноўныя пытанні славянскага этнагенезу. ТолькіўVI—VIII стст. на паўднёвым захадзе Беларусі пасяляліся плямёны старажытных славян. Прыпяць стала славянскай ракою.
Буйным дасягненнем археалагічнай навукі з'явілася адкрыццё паселішчаўімогільнікаў славян V—VII стст. на правабярэжнай Украіне, Чэхаславакіі, Польшчы, усходзе Германіі, Румыніі. Упершыню яны былі выяўлены ў наваколліПрагіі пагэтаму атрымалі назву культуры пражскага тыпу. Гэта самыя раннія помнікі, славянская прыналежнасць якіх даказана археалагічным шляхам[4; 11].
На тэрыторыі Усходняй Еўропы называюцца помнікамі тыпу Карчак па сялу ў Жытомірскай вобласці, каля якога яны шырока вывучаліся. Найбольш істотныя прыкметы культуры славян выяўляюцца ў формах ляпных пасудзін, домабудаўніцтве і пахавальнай абраднасці.
Помнікі славянскай культуры знойдзены ў паўднёвай частцы Беларусі: на ўскраіне г. Петрыкава каля вёсак Курадава, Гарадзішча, Кажан-Гарадок, Чэрнічыіінш., па рэках Прыпяць, Ясельда і Гарынь.
Ва Усходняй Еўропе (гэта значыць на тэрыторыі сучаснай Беларусі, Расіі і Украіны), славяне асімілявалі мясцовае, адпаведна балцкае, фіна-угорскае і цюркскае насельніцтва. Рассяліўшыся, усходнія славяне ўяўлялі сабой адзіны народ, мелі агульную культуру, мову, а сваю назву атрымалі па месцы пражывання.
Такім чынам, этнічную гісторыю Беларусі ўмоўна можна падзяліць на два перыяды: даіндаеўрапейскі, які характарызуецца панаваннем такіх форм гаспадаркі, як паляванне, рыбалоўства, збіральніцтва, супадае з каменным векам; індаеўрапейскі – супадае з бронзавым векам, характарызуецца рассяленнем індаеўрапейскіх плямён. У рамках індаеўрапейскага перыяду вылучаецца балцкі, які характарызуецца пранікненнем балтаў на тэрыторыю сучаснай Беларусі. Балты, у сваю чаргу, былі з цягам часу часткова выцеснены і асіміляваны славянскімі плямёнамі
Літаратура
1. Гісторыя Беларусі: Навучальны дапам. для ВНУ, каледжаў, ліцэяў, гімназій і школ / БДУ.Гіст. фак.; Навукова-даследчая лабараторыя гіст.Беларусі; Навук.рэд. Каханоўскі А.Г., Яноўскі А.А. - Мн.: Эканомпрэс; Фінансы, улік, аўдыт, 1998. - 298с.
2. Гісторыя Беларусі: У 2 ч.:Вучэб.дапам.для студ.ВНУ. Ч.1 : Ад старажытных часоў - па люты 1917 г. / Рэд.Новік Я.К.,Марцуль Г.С. - Мн.: Універсітэцкае, 1998. - 416с.
3. Гісторыя Беларусі: У 6 т. Т.1 : Старажытная Беларусь: Ад першапачатковага засялення да сярэдзіны XIIIст. - Мн.: Экаперспектыва, 2000. - 351с.: