Реферат: Раннія этапы ў развіцці літаратуразнаўчай думкі
Фама Аквінскі (ХІІІ ст.), адзін з самых буйных і ўплывовых заходнееўрапейскіх мысліцеляў эпохі сярэднявечча, спрычыніўся таксама ў пэўнай ступені і да распрацоўкі эстэтыка-літаратурнай тэорыі, паспрабаваўшы даць адказ на пытанні аб прыродзе і сутнасці прыгожага ў русле панаваўшай тады хрысціянскай ідэалогіі.
У сярэдзіне ХІІІ ст. у Еўропе з’яўляюцца першыя пераклады антычных крыніц на нацыянальныя мовы, а таксама робяцца спробы стварэння нацыянальных рыторык і паэтык. У якасці прыкладу можна прывесці дзейнасць італьянскага пісьменніка Брунэта Лаціні (1220–1294), вядомага як настаўніка Дантэ. Лаціні пераклаў на італьянскую мову адзін з трактатаў Цыцэрона, а таксама склаў своеасаблівую энцыклапедыю сярэдневяковых ведаў пад назвай «Кніга скарбаў», у якой пэўнае месца адводзілася і мастацтву, у тым ліку і літаратуры. Французскім паэтам Эсташо Дэшанам (1346–1407) была напісана першая нацыянальная паэтыка «Мастацтва складаць і ствараць песні і балады» (1392).
1.3 Развіццё літаратурнай навукі ў эпоху Адраджэння
У эпоху Рэнесансу на хвалі нацыянальнага, і ў першую чаргу моўнага адраджэння заходнееўрапейскіх народаў, намнога вырасла цікавасць да літаратуры і да таго моўна-стылёвага матэрыялу, на аснове якога яна стваралася. Аб гэтым, у прыватнасці, сведчыць трактат «Аб народнай мове» Дантэ, у якім пісьменнік адстойвае права жывой італьянскай мовы на ўжытак у літаратуры.
Пачало сцвярджацца ў часы Рэнесансу і права літаратурнай навукі на разгляд і асэнсаванне сучасных ёй мастацкіх з’яў. Яскравы прыклад – лекцыі Бакачча аб «Боскай камедыі» Дантэ.
Адзінадумцам Бакачча з’яўляўся яго сучаснік Франчэска Петрарка, якога не без падстаў лічаць піянерам рэнесанснай філалогіі. Акрамя бессмяротных санетаў да Лауры ён пакінуў пасля сябе яшчэ і пісьмы да ўяўных адрасатаў – антычных пісьменнікаў. У гэтых пісьмах лірычная дзённікавая плынь цесна спалучана з літаратурна-крытычнымі ацэнкамі твораў пісьменнікаў, да якіх звяртаецца Петрарка.
У 1508 г. італьянскі філосаф, філолаг і гісторык Ларэнца Вала зрабіў другое адкрыццё «Паэтыкі» Арыстоцеля, выдаўшы яе на лацінскай і старажытнагрэчаскай мовах. Затым гэтую славутую працу пачалі перакладаць на тагачасную італьянскую мову і інтэрпрэтаваць многія, прычым, кожны па-свойму, у залежнасці ад злабадзённых літаратурных, ды і грамадскіх праблем сучаснасці. У якасці прыкладу можна назваць працы Джардана Бруна «Аб гераічным энтузіазме» (1585) і Франчэска Патрыцы «Паэтыка» (1586). Аўтар славутага «Вызваленага Іерусаліма» Тарквата Таса напісаў і выдаў у 1594 г. трактат «Разважанні аб гераічнай паэме», у якім абгрунтоўваў заканамернасць узнікнення новага змешанага жанру, што ўбіраў у сябе прыкметы антычнай эпапеі і рыцарскай паэмы.
Французская літаратуразнаўчая думка эпохі Адраджэння прадстаўлена ў першую чаргу працамі Ю. Скалігера, Ж. Дзю Беле, П. дэ Рансара і М. Мантэня.
Так, Юліем Скалігерам напісаны трактат «Паэтыка» (1561), заснаваны ў многім на традыцыях Арыстоцелевай «Паэтыкі», але ўжо з ярка выражанымі класіцыстычнымі прыкметамі. Менавіта ад гэтай працы ў першую чаргу будуць адштурхоўвацца ў ХVІІ ст. у Францыі распрацоўшчыкі класіцыстычнай тэорыі.
Маніфестам славутай «Плеяды» стаў трактат Жаакіна Дзю Беле «Абарона і праслаўленне французскай мовы» (1549), напісаны пры падтрымцы сябра, буйнейшага французскага паэта ХVІ ст. П’ера дэ Рансара. Дадзены трактат быў накіраваны супраць сляпога падражання старажытным і сярэдневяковым лацінскім узорам. Аўтар заклікаў у ім набліжаць паэзію да народнай творчасці. Асноўная ідэя трактата – думка аб стварэнні вялікай французскай паэзіі на нацыянальнай мове, але, заўважым, у антычным духу.
Істотны ўклад у развіццё французскай і ўсёй заходнееўрапейскай літаратуразнаўчай думкі эпохі Адраджэння ўнёс выдатны філосаф і пісьменнік Мішэль Мантэнь – стваральнік жанру эсэ («Вопыты»), у якім аб’ядноўваўся і сінтэзаваўся філасофскі, літаратурны і літаратурна-крытычны змест.
Літаратуразнаўчая думка Германіі і Нідэрландаў эпохі Адраджэння прадстаўлена працамі Рэйхліна, Ульрыха фон Гутэна, Бранта, Эразма Ратэрдамскага.
Іагану Рэйхліну (1455–1522) належыць адна з першых крытычных ацэнак лацінскага перакладу Бібліі, зробленага ў ІV ст. «бацькам царквы» Іеронімам і залічанага Ватыканам у разрад кананічных кніг. Наогул Рэйхлін стаяў ля вытокаў барацьбы еўрапейскіх гуманістаў з царкоўнымі цемрашаламі і дагматыкамі. Асабліва яскрава аб гэтым сведчыць яго кніга «Пісьмы знакамітых людзей» (1514), якая, дарэчы, паклала пачатак адной з першых у Еўропе літаратурных дыскусій.
Ульрых фон Гутэн разам са сваімі сябрамі-аднадумцамі К. Рубеанам і М. Руфам выдаў у 1517 г. антыклерыкальны сатырычны зборнік-пародыю «Пісьмы цёмных людзей». Дадзены зборнік стаў своеасаблівым працягам кнігі Рэйхліна, толькі ў крыху іншым, парадыйна-сатырычным плане.
Філалагічную крытыку старажытнагрэчаскіх і лацінскіх перакладаў Евангелля працягнуў буйнейшы гуманіст пачатку ХVІ ст. Эразм Ратэрдамскі. Асабліва моцна гуманістычная і ўласна філалагічная дзейнасць Э. Ратэрдамскага адлюстравалася ў працах «Пахвала дурноце» (1509), «Як пісаць пісьмы» (1522) і «Цыцэраніянец» (1528).
Літаратурна-крытычная думка Англіі эпохі Адраджэння сваё найвышэйшае развіццё атрымала ў працах П. Сідні і Ф. Бэкана.
Эстэтычны трактат Піліпа Сідні «Абарона паэзіі» (1583) – гэта добра аргументаваная абарона паэтычнага слова ў самых розных яго відах і жанрах.
Буйнейшы філосаф англійскага Адраджэння Фрэнсіс Бэкан шырока вядомы яшчэ і як аўтар каментарыяў да антычных міфаў. Гэта адлюстравалася ў кнізе «Мудрасць старажытных» (1609), дзе вучоны дае алегарычную інтэрпрэтацыю міфалогіі.
Дасягненні іспанскай літаратуразнаўчай думкі эпохі Адраджэння звязаны ў асноўным з дзейнасцю буйнейшых іспанскіх пісьменнікаў гэтага часу Лопэ дэ Вега і Сервантэса.
Трактат Лопэ дэ Вега «Новае кіраўніцтва да складання камедый» многія даследчыкі не без падстаў лічаць першым маніфестам рэнесанснага рэалізму.
Прыкметы і рысы рэнесанснага рэалізму атрымалі таксама сваё выражэнне і трактоўку ў выказваннях наконт прыроды паэтычнай творчасці бессмяротнага аўтара «Дон-Кіхота». Гэта было зроблена Сервантэсам у раннім рамане «Галатэя», напісаным у традыцыях пастаральнай літаратуры, а таксама ў створанай пісьменнікам за некалькі гадоў да смерці паэме «Падарожжа на Парнас».
1.4 Літаратуразнаўчая думка краін Заходняй Еўропы ў ХVІІ ст.
ХVІІ ст. у гісторыі заходнееўрапейскай эстэтычнай і тэарэтыка-літаратурнай думкі праходзіла пад моцным класіцыстычным ухілам. Разам з тым мелі месца і іншыя, у прыватнасці барочныя тэндэнцыі, а таксама ішло зараджэнне эстэтыкі асветніцкага рэалізму. Адзначаныя тэндэнцыі ў той альбо іншай ступені знайшлі сваё адлюстраванне ў літаратурнай тэорыі і крытыцы.
Самыя глыбокія вытокі класіцызму ляжаць у Італіі, у паэтыках Л. Кастэльвестра і Ю. Скалігера. Але найбольш моцна і поўна класіцызм выявіўся ў Францыі. Менавіта тут меліся асабліва спрыяльныя грамадскія і культурныя ўмовы для фарміравання гэтага накірунку як цэласнай мастацка-эстэтычнай сістэмы.
Адным з першых тэарэтыкаў і практыкаў класіцызму ў Францыі стаў Франсуа дэ Малерб (1555–1628). Ён займеў у краіне аўтарытэт і рэпутацыю рэфарматара французскай паэзіі, ідэолага новага палітычнага рэжыму, які паставіў літаратуру на службу сваім задачам. Малерб арганізаваў гурток паслядоўнікаў уласнай дактрыны, у якім ажыццяўляў крытычнае вывучэнне творчасці лепшых французскіх паэтаў таго часу – Рансара, Дзю Беле, Дэпорта. Мастацтва Малерб разумеў як прафесійнае валоданне майстэрствам. Ён заклікаў пісьменнікаў да выкарыстання строгай рацыяналістычнай формы. І наогул, на думку Малерба, павінны быць распрацаваны універсальныя правілы напісання твораў, адзіныя для ўсіх народаў, эпох, а таксама для ўсіх відаў і жанраў літаратуры. Ён быў прыхільнікам строгай жанравай іерархіі і на першае месца ў агульным відавым і жанравым радзе ставіў оду. Вельмі строга Малерб ставіўся да мовы мастацкіх твораў, увесь час абараняючы яе ад насычэння архаізмамі, жарганізмамі і правінцыялізмамі.
Абаронцам антычнай традыцыі ў французскім класіцызме выступіў тэарэтык і літаратурны крытык Жан Шаплен (1595–1674). Менавіта яму належыць знакамітае «Пісьмо аб правіле дваццаці чатырох гадзін» (1630) – своеасаблівая праграма тэатра класіцызму. Шаплен прымаў таксама даволі актыўны ўдзел у вядомай спрэчцы аб трагікамедыі Карнэля «Сід», рэкамендаваўшы аўтару ў «Думках французскай акадэміі наконт трагікамедыі «Сід» (1637) тое-сёе паправіць у творы, каб ён набыў класіцыстычную строгасць і выразнасць.
Бібліяй тэорыі драмы эпохі класіцызму называюць трактат «Практыка тэатра» (1657) абата Франсуа д’Абіньяка (1604–1676). Ідучы ўслед за Шапленам, ён выступае не столькі як каментатар Арыстоцеля, колькі як тэарэтык, які выкладае асноўныя законы тэатра.
Наступным этапам развіцця літаратурнай тэорыі і крытыкі французскага класіцызму становіцца драматургічная тэорыя буйнейшага прадстаўніка класіцысцкай трагедыі П’ера Карнэля (1606–1684). Яна атрымала выражэнне ў прадмовах і каментарыях драматурга да яго ўласных трагедый. Асаблівае месца сярод шматлікіх артыкулаў і трактатаў Карнэля займае разбор трагедыі «Нікамед», дзе раскрываюцца рысы трагедыйнай сістэмы пісьменніка, яго разуменне катэгорыі гераічнага.
Вяршыняй французскага і ўсяго еўрапейскага класіцызму ў плане яго эстэтычнай распрацоўкі лічыцца дзейнасць Нікаля Буало-Дэпрэо (1636–1711). Вершаваны трактат Н. Буало «Паэтычнае майстэрства» (1674) атрымаў у той час у Еўропе самае шырокае прызнанне. Адно з першых важных пытанняў, якое закранае тэарэтык у трактаце, – гэта ацэнка грамадскай функцыі і ролі літаратуры, а таксама адказнасць паэта перад грамадствам. У паэме-трактаце таксама дэкларуецца асноўнае правіла класіцызму – кіравацца розумам пры напісанні твораў. Гэта перш за ўсё выражаецца ў падначаленні формы зместу, у здольнасці пісьменніка думаць паслядоўна, лагічна і ясна. Буало выступае супраць залішняга арыгінальнічання ў лексіцы, рыфме, сінтаксісе – усяго таго, што зацямняе сэнс. Розуму, на яго думку, належыць асноўная роля ў пабудове кампазіцыі твора. Другім важным прынцыпам эстэтыкі і паэтыкі Буало з’яўляецца патрабаванне ісці ўслед за прыродай, як на тое ўказвае рацыяналістычная філасофія. Цэнтральнае месца ў паэтыцы павінны, па Буало, займаць жанры, у якіх грамадскія сувязі і этычныя перакананні чалавека раскрываюцца ў дзеянні. Да такіх жанраў пісьменнік адносіць трагедыю, эпапею і камедыю. Лірыцы тэарэтык адводзіць другараднае і падначаленае месца. Яшчэ адна праблема, на якой акцэнтуе ўвагу Буало, – гэта суаднесенасць у творы рэальнага факта і мастацкага вымыслу. Апошні таксама можа займаць у творы вялікае месца, калі адлюстраванае ў цэлым не супярэчыць звычайным законам логікі і здаровага сэнсу. Мэтай і задачамі літаратурнай крытыкі, па Буало, з’яўляецца выхаванне і развіццё густаў чытачоў на лепшых узорах антычнай і сучаснай французскай паэзіі. Ад крытыка тэарэтык патрабуе глыбокай дасведчанасці, разумнасці, а таксама надзвычай высокіх маральна-этычных якасцей.