Реферат: Журналістыка Беларусі ў час Вялікай Айчыннай вайны i ў аднаўленчы перыяд (1946-1953 гг.)
У ноч з 18 на 19 жніўня, калі навісла рэальная небяспека захопу ворагам Гомеля, быў сфарміраваны эшалон-друкарня. Работа рэдакцый яшчэ больш ускладнілася. Наступала халодная пара. Ацяплення ў вагонах не было. Творчыя работнікі і паліграфісты працавалі з апухлымі рукамі, аднак ніхто з іх не скардзіўся на цяжкія ўмовы працы. Да таго ж варожая авіяцыя штодзённа бамбіла і абстрэльвала эшалон. У зацемненых вагонах пісаліся адозвы, лістоўкі, выдаваліся чарговыя нумары газет. Эшалон-друкарня следаваў па маршруту Шчорс–Бахмач–Канатоп–Казань–Масква.
Але ў сувязі з недахопам паперы выданне “Звязды” і “Советской Белоруссии” было спынена. Замест іх па рашэнні ЦК КП(б)Б з 9 кастрычніка 1941 г. у Болхаве, паблізу Арла, пачала выдавацца газета “Савецкая Беларусь”. З часткі супрацоўнікаў рэдакцый “Савецкай Беларусі” і агітплаката “Раздавім фашысцкую гадзіну” быў сфарміраваны новы эшалон-друкарня. Узначаліў калектыў журналіст і пісьменнік Мікалай Вішнеўскі.
На базе гэтай друкарні з 18 сакавіка 1942 г. на Калінінскім фронце пачала выдавацца газета “За свабодную Беларусь” – орган палітупраўлення Калінінскага фронта.
Яшчэ раней, 11 ліпеня 1941 г., упраўленне палітычнай прапаганды Заходняга фронта пачало выдаваць газету “За Савецкую Беларусь”.
22 сакавіка 1942 г. у Маскве выйшаў першы нумар агітплаката “Партызанская дубінка”, а ў прыфрантавой палаве з 14 красавіка – газета “Віцебскі рабочы”.
У дні бітвы за Маскву друк Беларусі змясціў некалькі артыкулаў і замалёвак пра сваіх землякоў на франтах і ў тыле ворага – капітана Мікалая Гастэлу, генерала Льва Даватара, Сяргея Грыцаўца, кіраўнікоў партызанскага руху Ціхана Бумажкова, Фёдара Паўлоўскага, пра барацьбу партызанскіх атрадаў пад камандаваннем А.Далідовіча, І.Жулегі, А.Каваленкі, М.Шмырова і інш.
З пачаткам разгортвання ўсенароднай партызанскай барацьбы перад беларускім друкам востра паўстала задача мець уласных ці спецыяльных карэспандэнтаў на акупаванай беларускай зямлі. Вялікае значэнне ў гэтых адносінах мела палажэнне “Аб рабоце ваенных карэспандэнтаў на фронце”. У абавязкі карэспандэнтаў ваенных газет уваходзіла не толькі аператыўнае асвятленне ваенных падзей, але і праяўленне асабістай дысцыплінаванасці, смеласці і нястомнасці ў рабоце, а калі патрабавалі абставіны, – і ў баях.
У выніку камандзіровак карэспандэнтаў у глыбокі тыл ворага на старонках беларускага друку пачынае больш друкавацца матэрыялаў, розных па жанру і праблематыцы. З’аўляюцца нарысы, праблемныя артыкулы. Так, напрыклад, на старонках газеты “За свабодную Беларусь” у ліпені 1942 г. былі надрукаваны некалькі нарысаў пра дзейнасць партызанскага атрада пад камандаваннем Бацькі Міная: “Родныя мясціны”, “Бацька Мінай”, “Артылерыя, агонь!”, “Песня”, “У атрадзе Данілы”, “Гаспадзін упраўляючы”, “Беларусь ваюе”, змешчаныя пад рубрыкай “На партызанскай зямлі”. У гэтых творах расказвалася пра гераічную барацьбу беларускага народа з гітлераўскімі акупантамі, паказвалася тая трывожная атмасфера, якую прынесла вайна Беларусі. Гэтая ж тэма гучала ў нарысах “Савецкай Беларусі”: “Канстанцін Заслонаў”, “Подзвіг”, “Партызаны-артылерысты”, “Прага бою”, “Мужнасць”, “Баявыя справы”, “Калгаснік Максім і яго сыны”, “Міхаіл Сільніцкі” і інш.
У кастрычніку 1942 г. была павялічана перыядычнасць і фармат газеты “Савецкая Беларусь”. Гэта паспрыяла больш шматграннаму адлюстраванню падзей. У газеце з’яўляюцца пастаянныя рубрыкі “На франтах Айчыннай вайны”, “Па Савецкаму Саюзу” і інш., дзе друкаваліся паведамленні аб ваенных дзеяннях на Курска-Харкаўскім напрамку, пра абарончыя баі пад Сталінградам.
28 кастрычніка 1942 г. “Савецкая Беларусь” пад “шапкай” “Германія – рынак рабоў! Рвіце ланцугі гітлераўскага рабства!” надрукавала пісьмы беларускіх нявольнікаў з фашысцкай катаргі. Гэтыя пісьмы, падкрэслівала газета, напісаны крывёю сэрца.
Асабліва востра выкрывалі гітлераўскія махінацыі, “новы парадак” газеты-плакаты “Раздавім фашысцкую гадзіну” і “Партызанская дубінка”. Для гэтага выкарыстоўваліся самыя розныя матэрыялы, якія друкаваліся пад рубрыкамі “Не ў брыво, а ў вока”, “Партызанскія падарункі”, “Чым багаты – тым і рады”, “Прыгоды Адольфа Гітлера”, “Бліц-паходы – цяжкія прыгоды”, “Дакументы жахлівых злачынстваў гітлераўцаў” і інш.
Часам нумары газет-плакатаў цалкам прысвячаліся выкрыццю якой-небудзь злоснай авантуры гітлераўцаў на акупаванай Беларусі. Выкрываючы розныя фашысцкія рэформы, праекты, нацысцкую ідэалогію, газета-плакат “Раздавім фаш.гадзіну” ў той жа час заклікала беларускі народ на гераічную барацьбу, дапамогу Чырвонай Арміі.
Сярод партызан і насельніцтва акупаваных тэрыторый вялікай папулярнасцю карысталася “Малая партызанская энцыклапедыя”, якая на працягу ўсёй вайны друкавалася на старонках газет-плакатаў. Аўтары яе выкарыстоўвалі канкрэтныя факты, народны гумар, мову з яе ярка выражанай эмацыянальнай экспрэсіяй. Многія падпольныя і партызанскія выданні перадрукоўвалі “МПЭ”, выкарыстоўвалі яе асобныя матэрыялы і факты ў лістоўках і адозвах.
Друкаваліся газеты і на акупаванай тэрыторыі. 18 мая 1942 г. выйшаў першы нумар мінскай падпольнай газеты “Звязда”. Узначаліў рэдакцыю таленавіты журналіст Уладзімір Амельянюк. З’яўленне кожнага чарговага нумара “Звязды” выклікала лютую злосць у фашыстаў. Пасля смерці У.Амельянюка, забітага правакатарам, рэдактарам газеты стаў В.К.Нікіфараў. пад яго рэдакцыяй былі выдадзены другі, чацвёрты і падрыхтаваны пяты нумар. У ноч на 26 верасня 1942 г. гітлераўцы арыштавалі і замучылі членаў Мінскага падпольнага камітэта, у тым ліку і рэдактара “Звязды” Нікіфарава. Падрыхтаваны да выпуску пяты нумар газеты выдаць так і не ўдалося.
У канцы 1942 г. рэдактарам “Звязды” быў прызначаны вопытны журналіст М.П.Барашкаў, супрацоўнікамі – П.Касцюкавец, былы рэдактар любанскай раённай газеты, і Г.Шчарбатаў, які ў якасці спецкара “Савецкай Беларусі”, “За Савецкую Беларусь”, “За свабодную Беларусь” і газеты-плаката “Раздавім фаш.гадзіну” знаходзіўся на акупаванай тэрыторыі.
У друкарні “Звязды” 31 студзеня 1943 г. выйшаў першы нумар адноўленай маладзёжнай газеты “Чырвоная змена”. Рэдагаваў яе таксама М.Барашкаў, даваенны рэдактар. Як і “Звязда”, “Чырвоная змена” з нумара ў нумар заклікала моладзь Беларусі на барацьбу з гітлераўскімі акупантамі.
9 красавіка 1943 г. выйшаў першы нумар падпольнаай газеты “Кліч Радзімы” – орган Любанскага раённага камітэта партыі. Газета расказвала, як на базе асобных партызанскіх атрадаў арганізаваліся мабільныя і буйныя брыгады народных мсціўцаў імя Панамарэнкі, імя Кірава, імя Чапаева, імя Брагіна. А ўвогуле, за гады вайны ў Беларусі было выдадзена звыш 170 партызанскіх і падпольных газет.
Беларускі друк перыяду ВАВ – яркі прыклад прымянення інтэлектуальных сіл народа ў барацьбе з ворагам. Публіцыстычная спадчына журналістаў і пісьменнікаў, якія штодзённа рызыкавалі жыццём, павінна быць глыбока вывучана. Яна з’яўляецца сапраўды гераічнай старонкай у гісторыі барацьбы беларускага народа з фашызмам.
журналістыка беларусь вайна друк
2. Беларуская журналістыка ў аднаўленчы перыяд (1946-1953 гг.)
Вайна пакінула па сабе змрочную спадчыну. Не кажам пра яе чалавечыя ахвяры – іх колькасць наўрад ці хто дакладна падлічыць. Амаль поўнасцю былі разбураны прамысловасць, сельская гаспадарка, зруйнаваны многія гарады і вёскі, разрабаваны музеі, бібліятэкі. Па афіцыйных падліках за гады вайны агульныя страты народнай гаспадаркі Беларусі склалі 75 млрд.руб. (у цэнах 1945г.).
Вялікая роля ў аднаўленчай рабоце адводзілася сродкам масавай інфармацыі. У СМІ прыйшлі працаваць журналісты, што вярнуліся з франтоў ВАВ. 1 лістапада 1944 г. пачаліся заняткі на факультэце журналістыкі Белдзяржуніверсітэта, створанага па рашэнні ЦК ВКП(б)Б. Факультэт у гады чацвёртай пяцігодкі пачаў пасылаць у рэдакцыі дыпламаваных спецыялістаў.
Паколькі культ асобы Сталіна ў СССР з неймавернай хуткасцю ўзрастаў, асабліва пасля вайны, і ён быў фактычна адзіным чалавекам, які прымаў найважнейшыя рашэнні гаспадарчага і культурнага напрамкаў у разбуранай і спустошанай вайной краіне, СМІ ў першую чаргу адчулі на сабе цэнзурны прыгнёт каманды “бацькі ўсіх народаў”. Былі, аднак, прыняты і некаторыя станоўчыя рашэнні, якія садзейнічалі развіццю СМІ. Быў павялічаны аб’ём рэспубліканскіх, абласных газет (з 2-х да 4-х палос), колькасць аддзелаў і адпаведна – колькасць творчых работнікаў у рэдакцыях. Станавілася больш і саміх газет. У 1946 г. у БССР выходзіла 10 рэспубліканскіх, 11 абласных, 161 раённая, 10 гарадскіх, 4 галіновыя, 9 часопісаў, агульны разавы тыраж газет складаў звыш 800 тыс. асобнікаў.
У той час былі створаны новыя газеты: “Савецкі селянін” (1945), “Мінская праўда” (1950), “Физкультурник Белоруссии” (1951), часопіс “Калгаснік Беларусі” (1953) і інш.
ЦК КП(б)Б у гэтыя гады прыняў некалькі пастаноў, накіраваных на паляпшэнне дзейнасці сродкаў масавай інфармацыі: “Аб рабоце газеты “Советская Белоруссия” (1946, 17.09), “Аб няправільных адносінах Мінскага абкома КП(б)Б да крытыкі ў друку” (1947, 4.11) і інш. Адзін пералік пастаноў паказвае, што партыйныя органы вельмі ўважліва сачылі за тым, каб у СМІ не крытыкаваліся партыйныя чыноўнікі нават самага нізкага ўзроўню, бо гэтая крытыка пераносілася б на ўсю КП(б), а значыць, і на ўсю гаспадарчую, сацыяльную і культурную палітыку, якую яна праводзіла. Крытыкаваліся газеты і за тое, што слаба пасітычна выхоўвалі працоўных, мала ўвагі ўдзялялі партыйным камітэтам, іх кіруючай ролі, слаба адлюстроўвалі сацыялістычнае спаборніцтва і г.д. І гэта ў час, калі СМІ, асабліва газеты, толькі тое і рабілі, што праслаўлялі ВКП(б) і яе кіраўніка І.В.Сталіна, які вёў савецкі народ «ад перамогі да перамогі».
Не сакрэт, што супрацоўнікі мясцовага друку часта выкарыстоўваліся, як кажуць, не па прызначэнні (у якасці т.зв. «таўкачоў»-упаўнаважаных) у час розных масавых палітычных і гаспадарчых кампаній. У канцы 40-х – пачатку 50-х гадоў гэты «рух» атрымаў такі размах, што на дзвярах некаторых раённых газет можна было вывешваць аб'явы: «Усе на пасяўной», «Усе на зборцы попелу», «Усе на ўборачнай» і г.д. У рэдакцыях фактычна не заставалася творчых работнікаў, што адмоўна адбівалася на якасці перыядычных выданняў. У пастанове «Аб фактах няправільнага выкарыстання рэдактараў раённых газет» з гэтага часу забаранялася адпраўляць супрацоўнікаў рэдакцый у якасці «штурхачоў».
У пасляваенныя гады, хоць і рабіць гэта было вельмі цяжка з-за адсутнасці друкарскага абсталявання, паперы, фарбы, журналісцкіх кадраў, аднавілі работу даваенныя, ствараліся новыя шматтыражныя газеты. Газеты «Бумажнік» (фабрыка «Герой працы»), «Рабочий Осинторфа», «Железнодорожник Белоруссии», «Строитель транспорта» («Белтрансбуд»), «Автозаводец», «Трактор», «Голос стахановца» («Гомсельмаш»), «За сталинские кадры» (БДУ), «Советский инженер» (БПІ) і інш. Імкнуліся ўсебакова асвятляць жыццё калектыву, сачылі за будаўніцтвам новых прамысловых прадпрыемстваў. У 1951 г. пры палітаддзелах МТС былі створаны 124 шматтыражныя газеты агульным разавым тыражом у 68 тыс. паасобнікаў. Пры 50 найбольш аддаленых ад райцэнтраў МТС былі створаны свае друкарні. У 1953 г., выканаўшы сваю задачу, палітаддзелы пры МТС і іх газеты былі ліквідаваны.
У 1948 г. радыёвяшчанне Беларусі дасягнула даваеннага ўзроўню. Былі адноўлены і пабудаваны новыя – усяго 242 радыёвузлы, аднак, план радыёфікацыі вёсак у 1948 г. быў выкананы толькі на 54,4%. Напачатку 50-х гадоў у Мінску пачаліся работы па будаўніцтву студыі тэлебачання.
З пачатку вызвалення ад акупацыі ў сродках масавай інфармацыі Беларусі пачаўся паказ аднаўлення народнай гаспадаркі. Ішла рэканструкцыя тых прадпрыемстваў, што захаваліся, пачыналася будаўніцтва новых – гігантаў беларускай індустрыі аўтамабільнага і трактарнага заводаў.
На старонках газет «Звязда», «Советская Белоруссия», «Гомельская праўда», «Сталинская молодежь», «Уперад» (Ліда) і інш. з'явіліся рубрыкі «На важнейшых новабудоўлях рэспублікі», «Людзі новай пяцігодкі», «Трактарны будуе ўся рэспубліка» і інш., пад якімі друкаваліся матэрыялы аб ходзе будаўніцтва, лепшых людзях новабудоўляў.