Реферат: Праваслаўе на тэрыторыі Беларусі і Расі
Наогул увядзенне хрысціянства на Русі расцягнулася на стагоддзі. Датай хрышчэння Беларусі лічыцца992 г., калі была заснавана Полацкая епархія пры сыне Уладзііміра і Рагнеды князю Ізяславе, але канчаткова хрысціянства на нашых землях усталявалася толькі ў сярэдзіне XIII ст., хаця і пасля ў рэлігійным светаўспрыманні беларусаў, асабліва сялян, засталіся многія язычніцкія элементы.
Хрысціянства на тэрыторыю Беларусі прыходзіла як з усходу, так і з захаду. У 1013 г. сын Уладзіміра тураўскі князь Светаполк узяў шлюб з дачкой польскага караля Баляслава Харобрага. Разам з ёй у Тураў прыехаў епіскап Рэйнберн і была заснавана заходная епархія. Гэта не спадабалася Уладзіміру. Ён выклікаў Светаполка з жонкай і Рэйнбернам у Кіеў і пасадзіў іх у земляную турму, дзе епіскап памёр. І хаця Кіеўская -+Русъ падтрымлівала зносіны з Захадам, (вядома, што Уладзімір перапісваўся з папам), але развіццё хрысціянсгва тут пайшло па ўсходняму, праваслаўнаму шляху. Даследчыкі тлумачаць гэта тым, што царква ў Візантыі падпарадкоўвалася імператару і служыла інтарэсам дзяржавы, на Захадзе ж папа ўзвышаўся над свецкімі ўладамі. Гэта было вядома Уладзіміру, і ён зрабіў выбар на карысць праваслаўя.
Прыняцце хрысціянства аказала станоўчы ўплыў на развіццё старажытнарускай культуры. Новая рэлігія садзейнічала аб'яднанню ўсходнеславянскіх земляў і ўзмацненню дзяржаўнага адзінства. Само слова "рускі" спачатку на нашых землях абазначала не нацыянальную, а рэлігійную прыналежнасць: рускімі называлі тых, хто прытрымліваўся рэлігіі, якая насаджалася з Кіева, гэта значыць веры варагаў – "русаў". Сярод усходніх славян паступова распаўсюджвалася новая мараль. Былі забаронены чалавечыя ахвяры, мнагажонства, блуд, крадзеж нявест, супрацьнатуральныя распусты. На новых прынцыпах будаваліся ўзаемаадносіны паміж людзьмі. Распаўсюджвалася адукацыя. Сам Уладзімір пасля прыняцця хрысціянства загадаў збіраць дзяцей са знатных сем'яў і вучыць іх, нягледзячы на супраціўленне бацькоў. Сын Уладзіміра Яраслаў Мудры адкрыў у 1025 г. у Ноўгарадзе вучылішча для 300 дзяцей. Пачынаецца дзейнасць хрысціянскіх асветнікаў, найбольш вядомымі з якіх з'яўляюцца Кірыла Тураўскі (1130 – каля 1182), Ефрасіння Полацкая (1110 (?) – 1173), Аўрамій Смаленскі (сяр. ХПст. - да 1224г.) Будуюцца хрысціянскія храмы, малююцца іконы, спачатку па візантыйскім узорам, але паступова складваюцца арыгінальныя мясцовыя школы ў архітэктуры іконапісу. Менавіта з прыняццем хрысціянства ўсходнеславянскія народы уваходзяць у прастору еўрапейскай культуры.
3. Гісторыя праваслаўя на тэрыторыі Беларусі і Расіі
Праваслаўная царква ў Кіеўскай Русі не была самастойнай і залежала ад Канстанцінопальскага патрыярха. Кіраваў ёй Мітрапаліт Кіеўскі і ўсёй Русі, які прызначаўся патрыярхам. Візантыя разглядала праваслаўную царкву на Русі як сваю частку і імкнулася яе цалкам кантраляваць. Гэтым тлумачыцца тое, што з 23 кіеўскіх мітрапалітаў дамангольскага перыяда большасць складалі прыезджыя візантыйцы, толькі двое былі з рускіх: Іларыён (1051 – 1054) і Клімент Смаляціч (1147 – 1153). Але абодва яны не былі прызнаны патрыярхам законнымі, бо іх абралі без ягонай згоды.
У 1240 г. татара-манголы разбурылі Кіеў. Мітрапаліт пераехаў спачатку ва Уладзімір-на-Клязьме, а потым у Маскву, але ён па-ранейшаму называў сябе "Кіеўскі і ўсёй Русі". 3 гэтага часу пачынаецца новы перыяд у гісторыі праваслаўнай царквы на Русі. Па меры ўзвышэння Маскоўскага княства і ў далейшым стварэння адзінай цэнтралізаванай дзяржавы ўзвышаецца і царква. Паступова па багаццю і шматлікасці яна пераўзыходзіць царкву ў Візантыі, але ўзмацняецца яе залежнасць ад свецкіх улад, і яна ператвараецца ў інструмент дзяржаўнай палітыкі. Дзяржава падтрымлівае царкву, але выкарыстоўвае яе ў сваіх мэтах.
Тэрыторыя Беларусі ў другой палове ХШ ст. уваходзіць у склад Вялікага Княства Літоўскага. Асноўную колькасць насельніцтва гэтай дзяржавы складалі праваслаўныя, Вялікія князі, хаця самі яны належалі да язычніцтва, а з канца ХІV ст. – да каталіцтва, былі зацікаўлены ў стварэнні ўласнай мітраполіі, незалежнай ад Масквы. Тлумачыцца гэта тым, што ўзаемаадносіны з апошняй паступова пагаршаюцца, Маскоўская дзяржава робіцца адным з галоўных ворагаў ВКЛ і з ёй вядуцца амаль безупынныя войны.
Літоўская мітраполія была зацверджана Канстанцінопальскім патрыярхам у 316 г., першага мітрапаліта звалі Феафіл. Ён таксама ўзяў сабе тытул "Мітрапаліт Кіеўскі і ўсёй Русі". Такім чынам, абодва мітрапаліты – маскоўскі і літоўскі прэтэндавалі на ўладу над праваслаўнымі ''ўсёй Русі'', таму паміж імі існавалі напружаныя ўзаемаадносіны. Масква ў гэты час імкнецца быць "збіральніцай земляў рускіх'' і яе князі дабіваюцца ад Канстанцінопальскага патрыярха, каб мітрапаліт быў толькі ў Маскве.
У спрэчцы паміж літоўскім і маскоўскім мітрапалітамі Канстанцінопальскі патрыярх, як правіла, падтрымліваў апошняга. Аднак 1448 г. з-за прыняцця Канстанцінопальскім патрыярхам уніі (саюзу) з каталіцкай царквой Масква разрывае з ім сувязь і мітрапаліты тут прызначаюцца ўжо без ягонай згоды. Руская праваслаўная царква абвяшчае сябе аўтакефальнай. У 1458 г. раздзяляюцца мітраполіі ў ВКЛ і Маскоўскай дзяржаве. Мітрапаліт у Літве працягвае называцца "Кіеўскім і ўсёй Русі", а ў Маскве атрымлівае тытул "Мітрапаліт Маскоўскі і ўсёй Русі".
У 1453 г. Канстанцінопаль быў захоплены туркамі і Візантыйская імперыя перастала існаваць. Маскоўская ж дзяржава ўзмацнілася і яе інтарэсы патрабавалі, каб царкву ўзначальваў патрыярх. Першы рускі патрыярх быў абраны на Маскоўскім памесным саборы ў 1589 г. Гэта значна ўзмацніла аўтарытэт Рускай праваслаўнай царквы, але яшчэ больш узрасла яе залежнасць ад свецкіх улад. Фактычна патрыярх стаў прызначацца царом, і апошні зрабіўся кіраўніком царквы.
Адмоўныя вынікі падпарадкавання праваслаўя ў Расіі дзяржаўнай уладзе сталі відавочнымі пры Пятры I, які лічыў царкву праціўніцай сваіх рэформ і імкнуўся яе аслабіць. У 1721 г. ён ліквідаваў патрыяршаства і для кіраўніцтва царквой стварыў па ўзору калегій калектыўны орган – Свяцейшы сінод, члены якога прызначаліся царом. Галавой царквы зрабіўся сам цар, а кіраваць Сінодам ад ягонага імя павінен быў чыноўнік – обер-пракурор. Пры Кацярыне ІІ обер-пракурорамі ў асноўным прызначаліся ваенныя, некаторыя з якіх не толькі не вялі хрысціянскае жыццё, але і выказвалі адкрыта атэістычныя погляды. Царква была абавязана выконваць шэраг функцый дзяржаўнай улады: запіс актаў грамадзянскага стану, кіраўніцтва пачатковай адукацыяй, назіранне за палітычнай надзейнасцю грамадзян.
Такім чынам, у Расійскай імперыі праваслаўная царква канчаткова ператвараецца ў дзяржаўны інстытут і робіцца часткай бюракратычнага апарату. Гэта адмоўна ўплывае на яе духоўны аўтарытэт сярод веруючых і ўспрымаецца як ненармальнае становішча самім духавенствам. У пачатку XX ст. у Рускай праваслаўнай царкве рэзка ўзмацняецца рух за скліканне Памеснага сабора і абранне на ім патрыярха. Урад Мікалая ІІ супраціўляецца гэтаму і таму сабор удалося склікаць толькі ў кастрычніку 1917 г. На ім пасля доўгага перапынку быў абраны патрыярх і намечаны рэформы па ўзмацненню царквы і павышэнню яе аўтарытэта. Правесці іх не ўдалося, бо да ўлады прыйшлі бальшавікі і супраць царквы пачаліся рэпрэсіі.
Трэба адзначыць, што большасць духавенства Рускай праваслаўнай царавы звязвала сябе са старым рэжымам і даволі варожа сустрэла Кастрычніцкую рэвалюцыю. У сваю чаргу, новыя ўлады разглядалі Рускую праваслаўную царкву як частку эксплуататарскай сістэмы і лічылі, што яна павінна быць знішчана.
Ужо ў першыя месяцы існавання Савецкай улады было выдадзена некалькі дэкрэтаў, накіраваных на канфіскацыю царкоўнай маёмасці, найбольш вядомым з якіх з'яўляецца прыняты 23 студзеня 1918 г. дэкрэт ''Аб аддзяленні царквы ад дзяржавы і школы ад царквы". Згодна з ім, уся рухомая і нерухомая маёмасць царквы была нацыяналізавана. Культавыя будынкі і рэчы маглі здавацца веруючым па іх просьбе ў бясплатную арэнду, аднак яны абкладаліся вельмі вялікімі падаткамі па артыкулах, прадугледжаных для прыватнага прадпрымальніцва. Таксама дэкрэтам было забаронена выкладанне рэлігійнага веравучэння ва ўсіх грамадскіх і прыватных навучальных установах. Усе семінарыі і школы ў РПЦ былі атабраны раней, у канцы 1917 г. Рабаўніцтва царкоўнай маёмасці і забойствы свяшчэннаслужыцеляў адбываліся таксама стыхійна ў ходзе Грамадзянскай вайны.
Руская праваслаўная царква не была падрыхтавана да такога варожага стаўлення з боку ўлад. Яшчэ 19 студзеня 1918 г. патрыярх Ціхан звярнуўся да веруючых з пасланнем, у якім адлучыў "рабаўнікоў і гвалтаўнікоў" ад царквы. Гэта не мела ніякага станоўчага выніку і рэпрэсіі супраць праваслаўнай царквы працягваліся.
Асабліва абвастрыліся яны ў 1922 г. У 1921 – 1922 гг. у Паволжжы адбыўся валікі голад, які ахапіў каля двух мільёнаў чалавек. Ён дасягнуў такой ступені, што былі зафіксаваны выпадкі канібалізму.
У гэтых абставінах РПЦ выступіла з ініцыятывай дапамогі галадаючым. Патрыярх Ціхан звярнуўся да духавенства са спецыяльным пасланнем і дазволіў ахвераваць на закупку прадуктаў за мяжой тыя царкоўныя каштоўнасці, якія не маюць богаслужэбнага прызначэння і не лічацца свяшчэннымі. Улады ж выдалі пастанову аб прымусовай канфіскацыі ўсіх царкоўных каштоўнасцяў. Гэта выклікала шэраг канфліктаў з веруючымі. 13 сакавіка 1922 г. адбыўся знакаміты інцыдэнт у горадзе Шуя. Натоўп рабочых не дазволіў канфіскоўваць каштоўнасці з мясцовага сабора. Былі выкліканы войскі, якія прымянілі зброю. У выніку 4 чалавекі былі забіты і 10 паранены.
Ленін вырашыў выкарыстаць падзеі ў Шуі для разгортвання новага наступлення на царкву . Ён піша "Ліст да В.М.Молатава для членаў бюро ЦК РКП(б)", які не ўваходзіў ні ў адзін збор твораў В.І.Леніна і быў надрукаваны толькі ў 1990 г. У ім Ленін патрабуе "даць самую рашучую і бязлітасную бітву чарнасоценнаму духавенству і падавіць яго супраціўленне з такой жорсткасцю, каб яны не забылі гэтага на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў... Чым большую колькасць прадстаўнікоў рэакцыйнай буржуазіі і рэакцыйнага духавенства ўдасца па гэтай прычыне растраляць, тым лепш". Па прыгавору суда 5 удзельнікаў Шуйскага інцыдэнта былі растраляны, а 33 прыгавораны да розных тэрмінаў зняволення
Па ўсёй краіне адбыліся судовыя працэсы над свяшчэннаслужыцелямі па абвінавачанню ў супраціўленні канфіскацыі царкоўных кашоўнасцяў. У 1925 г. да суда разам з некалькімі святарамі быў прыцягнуты беларускі мітрапаліт Мільхіседэк. Адбыліся хваляванні сярод веруючых і мітрапаліта апраўдалі. Аднак праз некаторы час ён быў выкліканы ў Маскву, там арыштаваны, пасаджаны ў турму, а потым адпраўлены ў ссылку ў Краснаярск.
Усяго ў ходзе кампаніі па канфііскацыі царкоўных каштоўнасцяў у 1922 – 1925 гг. у СССР адбылося больш двух тысяч судовых працэсаў, і было забіта некалькі тысяч свяшчэннікаў, манахаў і веруючых.
Каб палепшыць становішча Рускай праваслаўнай царквы мітрапаліт Сергій, які замяшчаў патрыярха, выпусціў у ліпені 1927 г. "Пасланне да пастыраў і паствы", у якім абвесціў аб поўнай лаяльнасці і падтрымцы царквой Савецкай улады. Аднак гэта не дала вынікаў, і рэпрэсіі супраць царквы працягваліся.
У сярэдзіне 30-х гг. адбыўся шэраг судовых працэсаў над духавенствам і веруючымі па абвінавачванню ў шкодніцтве і шпіёнскай дзейнасці. За 1937 і пяць першых месяцаў 1938 г. на Беларусі было асуджана 3247 служыцеляў культу, у тым ліку адзін мітрапаліт, 5 архіепіскапаў, 420 святароў і манахаў. Да пачатку 40-х гг. ва ўсходняй частцы Беларусі былі гвалтоўна зачынены ўсе праваслаўныя цэрквы. Засталіся дзейнічаць толькі два храмы, дзе час ад часу праводзіліся набажэнствы.Каля 2000 праваслаўных свяшчэнна- служыцеляў загінулі ў лагерах ці былі растраляны.
У Вялікую Айчынную вайну Руская правасяаўная царква заняла патрыятычную пазіцыю. Ужо 22 чэрвеня 1941 г. мітрапаліт Сергій звярнуўся да духавенства і веруючых з пасланнем, дзе заклікаў устаць на абарону Айчыны. Царква арганізоўвала збор сродкаў на дапамогу фронту. На сабраныя грошы была, напрыклад, пабудавана танкавая калона "Дзмітрый Данскі".
У верасні 1943 г. у Крамлі адбылася сустрэча Сталіна з кіраўніцтвам РПЦ, на якой было дамоўлена аб узнаўленні патрыяршаства, адкрацці раней зачыненых цэркваў, духоўных навучальных устаноў і г.д.
З 1948 г. пачалося новае наступленне на царкву. Зноў зачыняюцца цэрквы, манастыры і семінарыі. Асабліва інтэнсіўна барацьба з рэлігіяй у СССР вялася ў першай палове 60-х гг. у сувязі з узятым партыяй курсам на пабудову камунізму.
Рэзкія змены ў сттановішчы праваслаўнай царквы ў СССР адбыліся ў канцы 80-х гг. Яна атрымлівае магчымасць для свабоднай дзейнасці. Пачынаецца рост колькасці веруючых, адчыняюцца цэрквы, манастыры, духоўныя навучальныя ўстановы. Гэты працэс працягваецца і зараз.
4. Стараверства
Стараверства ўзнікла ў Расіі ў сярэдзіне ХVII ст. у выніку царкоўнага расколу, повадам для якога паслужыла рэформа, праведзеная патрыярхам Ніканам з мэтай уніфікацыі абрадаў і выпраўлення богаслужэбных кніг.
Неабходнасць царкоўнай рэформы наспела даўно і была выклікана многімі прычынамі. Яшчэ ад часоў феадальнай раздробленасці ў розных мясцовасцях Расіі існавалі адрозненні ў абрадах. 3 утварэннем адзінай цэнтралізаванай дзяржавы неабходна было зрабіць абрады адзінымі. Апроч таго пры перапісванні богаслужэбных кніг у іх за доўгі час накапілася шмат памылак і розначытанняў. І калі з ХVII ст. ў Расіі пачынае распаўсюджвацца кнігадрукаванне, узнікае патрэба ў адзіным узоры, з якога б адбываўся друк.