Бидай туралы шығарма керек

Бидай – данді-дақылдар тобына жататын, көбінесе біржылдық шөптесін өсімдік. Данді-дақылдардын ішіндегі ен басты жане ен көп өндірілетін дақыл. Бидайдын 20-ға жуық жабайы жане мадени турі белгілі. Бір гектардан 30-40 центнер өнім береді.  Бидайдан ун, унтақ жармасын, «тритикале» жане «булгур» жармасын жасайды. Унтақ жармасы – өзімізге белгілі «манная крупа». «Тритикале» – будандастырылған бидай мен қарабидайдан жасалған жарма. Уннан нан, макарон, кондитерлік тағамдар өндіріледі. Кебектін қайнатпасы теріні жумсартады. Бидайдын масағы флористикада гул шоғырлары мен композицияларын безендіру ушін қолданылады. Бидай өнімдері тек адам ушін ғана емес, сонымен қатар мал ушін де бағалы азық. Ол қарама жем өнеркасібі ушін негізгі компонент болып табылады. Мысалы, біздін елімізде 50 млн. тонна шамасындай бидай дані мал азығы ушін пайдаланылады. Бидайдын өзінен жане онын қалдықтарынан дайындалған жемнен уй жануарлары да, қустар да тез өсіп, жақсы семіреді. Жаздық және күздік бидайдан мол өнім алу үшін олардың тұқымы ылғалы аз, қуаң аймақтардағы ауыспалы егістен кейін, немесе таза сүдігерге (парға) егілгені жөн. Бұл әдісті қолданғанда бір жыл бидай, келесі жылы бір не көпжылдық шөп егіледі. Қазақстанның далалық қуаң аудандарында бидай себуге арналған топырақты сыдыра қопсытып жыртқан жақсы нәтиже береді. Мұндай әдіспен өңдегенде бұрын қандай шөп егілгендігі, қандай арам шөптер өскендігі ескеріліп, жер терең немесе таяз жыртылады. Оңтүстіктегі суармалы сұр топырақты аудандарда күздік бидай егілетін Қаптағы бидай. жер аудара жыртылады. Қыста қар тоқтату тиімді. Егістіктерде себілетінтыңайтқыштардың түрі мен мөлшері себілген дақылға және топырақтың құнарлылығына байланысты. Қазақстанның оңтүстігіндегі суармалы аудандарда күздік бидайды себу алдында топыраққа азот тыңайтқышыберіліп, өңделеді. Өнімді жинау тәсілі бидайдың биіктігі мен өсу жиілігіне, арам шөптердің түрлері мен олардың аз-көптігіне, сабақтың көлбеп жатып қалуына байланысты. Арам шөптері аз, жатып қалмаған, біркелкі пісіп жетілген астықты тікелей комбайнмен шауып бастырады. Ал арам шөбі көп, біркелкі пісіп жетілмей, жатып қалған бидайды әуелі шауып дестеге түсіреді, содан кейін комбайнмен жинап бастырады. Қазақстанда бидайдың 29 сорты аудандастырылған.