Жомлэ кисэклэре сорулары нинди

Урман структурасы Урмандагы тереклек – үсемлекләр, җәнлекләр, гөмбәләр, микроорганизмнар – үзара тыгыз бәйләнештә торалар, бергәләшеп уртак тормышта яшиләр. Шуңа күрә урманны табигый бергәлек дип атыйлар. Табигый урман берничә «ярус»тан тора. Иң өске ярус – агачлар. Аннан түбәнрәк «урман асты» - вак агачлар һәм куаклар ярусы урнашкан. Ул кош-кортның күп төрләренә сыену һәм туклану урыны бирә. Тагын да түбәндәрәк – кечкенә куакчыклар (мәсәлән, кара җиләк, нарат җиләге) һәм үләннәр. Иң аскы ярусны мүкләр һәм лишайниклар тәшкил итә. Алар туфракны каплап торалар. Урман шулай ул гөмбәләрсез яши алмый. Гөмбәлек җепләре агач тамырлары белән кушылып үсәләр һәм агачларга туфрактан су, анда эрегән тозларны суырырга ярдәм итәләр. Элек урман булмаган урынга полоса (ышыклау полосасы) итеп агачлар утырту еш кына нәтиҗә бирми, чөнки туфракта гөмбә булмагач, агачлар үсеп китә алмый. Ярустан тыш үсемлекләр дә очрый. Алар үрмәле үсемлекләр, мәсәлән лианалар һәм үрмәләүче үсемлекләр - орхидеяләр. XVIII гасырда Пруссиядә фәнни урманчылык диеп бер кызыклы эксперимент үткәрәләр. Күбрәк такта, борыс, утын юнәтү өчен табигатькә хас тәртип һәм матурлык бертөрлелек һәм стандартлаштыру белән алыштырыла. Урманда бер төрле генә агач калдырыла, урман асты (биек агачлар астындагы куаклар) бетерелә, тар сукмаклар урынына туры киң ызаннар сузыла. Бер-ике елдан урман үлә башлый. Катлаулы биологик чылбырлар өзелгәч, урман табыш чыганагыннан дотациягә кала, чөнки ясалма урман янгыннарга тизрәк бирешә, ул минераль ашлама кертүгә, корткычларга каршы чараларга, үсентеләр утыртуга даими мохтаҗ. Урман төрләре Башкортстанда калын катнаш урман Тайга - ылыслы урман, урман зонасының күп өлешен алып тора. Тайгада кышын салкын,ә җәен тундрага караганда җылырак. Үсемлекләр биек, кояшка бик таләпчән түгел, ылыслы агачлар.[1] Ылыслы урманнарның киң тасмасы, күлле Карелиядән алып, көнчыгышка таба сузылган, Уралтау сыртларын каплап алган, аннан Себер һәм Ерак Көнчыгышның иксезчиксез киңлекләренә җәелгән. Бу – мәһабәт тайга. «Тайга» сүзе якут телендә “урман” дигәнне аңлата. Тайга зонасында якынча 7 төрле агач һәм берничә төрле куак үсә. Ылыслы урманнарның күпчелеген карагай тәшкил итә. Ул — иң чыдам агачларның берсе, эссегә дә, салкынга да бирешми. Урманчылар аның ике төрен билгели: себер ћәм даур. Алар урманның — 40, нарат һәм кедр — 22, чыршылар — 16, каен белән усак 17 процент мәйданын били. Тайгадан көньякка таба катнаш урманнар очрый. Монда күпьеллык туң юк. Кыш шактый җылы. Шуңа урманда якты ылыслы һәм яфраклы агачлар, куаклар бергә үсә. Русиядәге катнаш урманнарда ылыслы агачлар белән янәшә каен, усак, имән һәм башка төр агачлар үсә. Яфраклы агачларының яфраклары кышка коела. Катнаш урманнар зонасы тайгадан киң яфраклы урманнарга күчеш зонасы булып тора. Катнаш һәм киң яфраклы урманнарда туфрак соры һәм көрән төстә. Алар тайганың көлсу туфрагына караганда черемәгә баерак. Тропик һәм субтропикларда үсә торган куе, кеше өчен үтеп чыга алмаслык агачлар һәм куаклыклардан торган урман джунгли дип атала. Дөньядагы иң зур дымлы тропик урман (сельва) Амазонка елгасы буйлап 6 миллион квадрат километрга сузылган. Бу иксез-чиксез массив аша үтеп чыгу мөмкин булмаганлыктан, аны белгечләр элек-электән “яшел тәмуг“ дип йөртәләр икән.[2] Урман байлыгы Русия урманнарында 160 тан артык төрле җиләк-җимеш агачы һәм куагы үсә. Урман җиләкләренең уңышы елына 11 миллион тонна, чикләвек – 5 миллион, гөмбәнеке 330 мең тәшкил итә. Хәтта уңыш аз булган елларда да 1 гектар җирдән 50 килограмм эрбет чикләвеге, 10 килограмм гөмбә, 60 килограмм карлыган, 100 килограмм мүк җиләге җыярга була. Урман – һавада газлар алмашу кебек мөһим процесста актив катнашучы гигант фильтр ул. Урман үсемлекләре һавадан кеше һәм хайваннар бүлеп чыгарган углекислый газны йотып бара һәм аны кислород белән баета. Исәпләүләр күрсәткәнчә, мәсәлән, дүрт зур агач бер кешене тәүлек буена җитәрлек кислород белән тәэмин итә. Агачларның сәламәтләндерү әһәмияте тагын шунда, алар һаваны тузаннан һәм завод-фабрикалар бүлеп чыгарган зарарлы газлардан чистарталар. Урманда тузан булмый. Карама, юкә, сирень агачлары тузанны башкаларга караганда күбрәк йоталар – 1 елга 35 килограмм тирәсе. Урманнар һаваны төрле зарарлы катнашмалардан чистарталар, аны кислород белән туендыралар, хуш ис тараталар. Галимнәр бер кешегә 100-150 квадрат метр яшел зона туры килергә тиешлеген исәпләп чыгарганнар.[3] Фитонцидлар – күзгә күренми торган урман “санитарлары”. Бу матдәләр авыру тудыручы микробларның, бактерияләрнең, гөмбәләрнең үсеш процессларын бертуктаусыз киметеп торалар һәм аларны аяусыз рәвештә юк итәләр.