Курсовая работа: Стылёвыя асаблівасці лірычнай прозы Ул. Караткевіча

Аўтарскае “я” ў гэтых творах таксама праяўляецца праз ужыванне займеннікаў першай асобы адзіночнага ліку, зваротамі да чытача (так, менавіта без цябе, друг! (“Твой зорны шлях”)) . У іх ужываецца менш вобразных сродкаў: у асноўным гэта параўнанні (адлівалі ружовым, аранжавым і сінім, як пяро качкі, як вясёлка; танюткімі, як скрылёк, цаглінамі (“Балады каменя”)) , метаніміі (Ад чалавека, які апынуўся побач з ім, залежаў лёс зямлі (“Балады каменя”)).

У гэтых двух эсэ аўтар выкарыстоўвае аднасастаўныя сказы (Дык будзем цаніць тое, што маем (“Балады каменя”), Будзем спадзявацца, што такога не здарыцца (“Твой зорны шлях”).

Такім чынам, у прааналізаваных эсэ Ул. Караткевіча можна выдзеліць наступныя рысы:

1. Выражэнне аўтарскага “я” праз займеннік першай асобы адзіночнага ліку. Калі аўтар хоча звярнуцца да чытача ці нешта параіць яму, то выкарыстоўваюцца займеннікі “ты”, “вы”, “мы”.

2. Самым распаўсюджаным вобразным сродкам з’яўляецца параўнанне, якое характарызуецца арыгінальнасцю спалучэння аб’екта і суб’екта параўнання.

3. Выкарыстанне гістарызмаў у негістарычных тэкстах, а таксама выкарыстанне слоў гутарковага стылю.

4. Аднасастаўныя сказы надаюць дынаміку аповеду.

2.2 Нарысы

Для характарыстыкі возьмем нарысы “Казкі Янтарнай краіны” і “Шляхі ў палях”.

Нарыс “Казкі Янтарнай краіны” – твор пра Латвію, яе гістарычныя каштоўнасці, побыт і людзей.

Аўтарскае “я” прадстаўлена словамі самога Ул. Караткевіча, які піша ад асабістага імя, не выкарыстоўваючы вобраз лірычнага героя ( I ўсё ж я люблю стары горад. А паколькі я збіраюся надрукаваць гэтыя нататкі ў ягоным часопісе, трэба быць мудрым, як змій, і слухацца). Аўтар таксама актыўна ўзаемадзейнічае з чытачамі з дапамогай зваротаў, спецыяльных парад і г.д. (Чакайце, гэта яшчэ азначае; Вы пакідаеце надзейную плошчу, каб заглыбіцца ў завулк;. Мая табе парада, чытач: калі хочаш быць шчаслівы–бяры ў сябры латыша, а ў жонкі – латышку; Дай руку, друг! Што ж зробіш, дружа).

Асноўнымі вобразнымі сродкамі з’яўляюцца:

1. Метафары, разнастайныя і арыгінальныя (на дне сэрца, твар зямны, першы камень у падмурак латышскай літаратуры, гняздзе цемрашальства, вымачыць дурняў і засеяць зямлю разумным насеннем, царыца відрыджскіх ніў, гуляючы ў карты чалавечымі снамі, кавалачкі сонечнага святла, асколкі палаца – янтар, кашчавая рука вайны, каралёў вайны).

2. Эпітэты. Самы галоўны эпітэт “Казак Янтарнай краіны” – янтарны. Слова-русізм (у беларускай мове – бурштын). Эпітэты таксама адрозніваюцца ад звычайных, агульнаўжывльных (крыштальным купалам заўсёды блакітнага неба, сінія і янтарныя вочы, чалавек з гарадскімі нервамі, чырвона-цагляны, бела-мармуровы, снежныя рэдкія аблокі, святой шчырасцю радка, вычварна-бяздарны, ганебна-эклектычны, ідылічныя хутары, мудрыя калматыя сабакі, белыя, як быццам гэта малюсенькія кавалачкі воблака ўпалі на зямлю, празрыста-дымныя фіранкі далёкіх дажджоў, журліва-салодкім, нячутным галаском, аксамітна-зялёныя канавы).

3. Параўнанні (сцюардэса, падобная ў сваім венчыку на каралеву, дыхаць на яго, як не дыхаю я, нябесны гарсавет, паэт–узвей-вецер, свістун, вятрак, змеямі звісаюць, гэтых вуліц–як пяску ў Рыжскім заліве, мудры, як змій, страшны, як харал дэманаў, латышскія мужчыны–гэта верныя вочы і верны меч, гэта розум і крыштальная чысціня, латышскія жанчыны–гэта янтарная казка, гэта прыгажосць і верная, вечная любоў, не лясны пажар–гэта цёплы добры агонь, да якога заўсёды будзе імкнуцца тваё сэрца, пішуць вершы, гэта іх нацыянальная хвароба, цукаты будынкаў быццам пашчыкалі дзіцячыя пальцы, адпаліраваны, як у метро, блакітны, як крыло сіваваронкі, сядзяць паважна, як маленькія шчаслівыя прынцы, аж шкада было яе [кузню], як жывога чалавека).

Сустракаецца таксама сінекдаха (колісь жыла, гандлявала, ела, піла, рагатала, як Гарганцюа, кпіла і кахала паўнакроўная старая Рыга), аксюмаран (мордачкі анёлаў), перыфраза (смерць – Касая, світанак жыцця, лёс кожнага сапраўднага паэта – гэта лёс нашага пеўніка, трыццаць восьмая паралель, янтарныя людзі, свая Джульета, стольным горадам Лаймы – Рыгай, пушыстая флатылія, сотні дзядзькоў з фотаапаратамі), увасабленне (спрабаваў зразумець тваю душу, старая Рыга, Рэнесанс памёр), гіпербала ( у Рызе самыя лепшыя ўсмешкі, самыя паважныя рабочыя, што з незапомных часоў носяць знак сваёй цэхавай годнасці – шапкі з нізкім казырком; у Рызе самыя ветлівыя і спакойныя прахожыя і самыя цудоўныя дзеці на зямлі).

Што тычыцца стылістычных фігур, то ў нарысе “Казкі Янтарнай краіны” ўжываецца інверсія (Паміж латгальскімі азёрамі і Балтыйскім морам ляжыць Янтарная краіна. Гэта была Янтарная краіна, раскінулася перад вачыма мора). З дапамогай яе ствараецца своеасабоівы кларыт тэксту – казкі, калі складана адрозніць рэальнасць ад фантазіі.

Яшчэ адна стылістычная фігура – анафара ( I ўсё на гэтай зямлі мае янтарны колер. I валасы ў людзей, і свежыя зрубы, і нават піва. I вось у канцы мая, калі цв іце ружовы глог, мне нясцерпна захацелася ўбачыць гэтую краіну ). Такі прыём дазваляе ўзмацніць уздзеянне на чытача. Паўтараючыся на пачатку сказа, злучнікі надаюць тэксту пэўны рытм.

Ул. Караткевіч звяртаецца да пытальных і клічных сказаў (Вельмі добра! Стоп! Здавалася б, чаго яшчэ? Як чаго? А дурні, якіх, як вядома і не сеюць і не жнуць?) , да няпоўных сказаў (Зноў вуліца Сарканас Гардэс... Другая... Пак ідаеце за сабой метраў пяцьдзесят і выходзіце на вуліцу... Сарканас Гардэс... ).

У тэксце прысутнічаюць гістарызмы (вянглярні, корчмы, земгальскай сялібы да курземскай; стырнавымі ў вікінгаў), запазычаныя словы з літоўскай лексікі (куншт, фрызетавы, піенс, майзе, фрыз, гапліты, кокле ), прафесіяналізмы (неф).

Іронія дапамагае аўтару звярнуць увагу на праблемы Беларусі (Потым я яшчэ гадзіну лаяў руплівых да старажытнасці латышоў, якія дбайна рэстаўрыравалі Турайдскую вежу і цяпер аднаўляюць палац каля яе. А чаму б не павучыцца ў нас і не забыць гэтыя помнікі, як забыліся мы пра Мірскі замак і Віцебскае Благавешчанне, якое за апошнія дзесяць год разбурылася больш, чым за ўсе папярэднія восем вякоў свайго існавання? Прынамсі, турыстам было б спакойней. Не тое, што ў Сігулдзе ).

Структура нарыса нагадвае раку з затокамі: то хутка і імкліва нясецца аповед пра Латвію, яе гарады, людзей і г.д., то спыняецца на чым небудзь і запаволена расказваецца казка, ізноў – быстрынь, пасля – затока.

Нарыс “Шляхі ў палях” сам аднесены складальнікам збору твораў да “постацей”–нарысаў пра людзей.

Нарыс “Шляхі ў палях” прысвечаны Ул. Калесніку, сябру Ул.Караткевіча. Структура нарыса ўрыўкавая. Аўтар успамінае то адно, то другое здарэнне са сваім сябрам. Дапамагаюць гэтаму аднасастаўныя сказы (Зноў дом, і гарачыя спрэчкі, і размовы аб кнігах, раптоўны рогат[…],Сядзелі ў садзе. Вялізныя яблыні распасціраліся шырока, раскошна і цяніста. На іх была ўжо завязь). Эфект недасказанасці ствараюць шматкроп’і.

Апавяданне вядзецца ад першай асобы, аўтарская прысутнасць выяўляецца праз ужыванне займенніка “я”, а таксама з дапамогай дзеясловаў першай асобы адзіночнага ліку.

У асноўным выкарыстоўваюцца наступныя моўна-стылёвыя сродкі: эпітэты (расчохранай буслянкай), параўнанне (мядзяная, як жар), метафары (сцелецца пад колы дарога), інверсія і г.д.

Такім чынам, асноўныя моўна-стылёвыя асаблівасці вышэйназваных нарысаў наступныя:

1. Непасрэдны аповед аўтара як героя твора.

2. Экспрэсійнасць вобразных сродкаў.