Дипломная работа: Жанрава-тэматычная разнастайнасць і паэтычная адметнасць паэзіі Сімяона Полацкага

У сваім артыкуле Е.Андрэева сцвярджае, што заслуга С.Полацкага ў тым, што ён надаваў важнае значэнне ўсім навукам у навучэнні і выхаванні падрастаючага пакалення. “Мудры Чалавек той, – гаварыў ён, – які разумее і ведае філасофію. Яна, як шчодры дождж, зямлю вільгаццю насычае і гэтым самым дапамагае ёй “плоды родити”, яна ж узбагачае чалавека мудрасцю і дапамагае яму ажыццяўляць “правые дела”.

Уладзімір Арлоў на старонках сваёй кнігі запрашае ў падарожжа па дарогах полацкай даўніны з часоў паганства да пачатку 20 стагоддзя. Аўтар расказвае пра асобы і падзеі, якія доўгія гады змоўчваліся афіцыйннымі гісторыкамі.

У сваім артыкуле “Муж дабраверны, царкве і дзяржаве патрэбны” аўтар паказвае незайдзросную долю С. Полацкага, які сядзеў у турме – пазбаўлены сонца і неба, адарваны ад блізкіх людзей.

Таксама аўтар паведамляе пра цяжкі лёс полацкага асветніка. У артыкуле даецца яго біяграфія, у якой адлюстравана жаданне С.Полацкага вучыцца, працаваць, стаць адукаваным. Ён марыў прысвяціць жыццё літаратурным і навуковым заняткам.

Арлоў піша, што паэт дабіўся поспехаў, яго мары здзейсніліся, але ж ён не шкадаваў сябе ў працы, часта хварэў, і 25 жніўня 1680 года памёр.

У падручніку па гісторыі беларускай літаратуры старажытнага перыяду аўтары М.М. Грынчык, У.А. Калеснік і інш. Даюць звесткі з біяграфіі С.Полацкага, яго творчасці. Даецца апісанне ранняму перыяду творчасці Полацкага, яго панегірычнай паэзіі. Паказаны яго крытычныя творы і філасофска-пазнаваўчыя. Апісваецца таксама маскоўскі перыяд дзейнасці С.Полацкага і асаблівасці сілабікі.

Званарова Л. у сваім артыкуле “Вечныя радкі” (“Маладосць”. – 1979. –№12) дае кароткія звесткі з біяграфіі С.Полацкага. Коратка апісвае ўсё яго жыцце. Яна гаворыць аб тым, што ўсяго праз пяць гадоў жыцця ў сталіцы беларускі манах робіцца ўсім вядомым “старцам Сімяонам”, настаўнікам і выхавальнікам царэвічаў Аляксея і Фёдара.

У сваім артыкуле Л. Званарова паказвае, што паэтычная спадчына С.Полацкага – больш за 50 тысяч вершаваных радкоў, што гаворыць аб шматбаковай дзейнасці нашага земляка. Аўтар гаворыць аб тым, што С.Полацкі ўсімі сіламі садзейнічаў распаўсюджванню вершаскладання. Таксама падаюцца некаторыя радкі з вершаў.

Рэвяко К., прафесар кафедры гісторыі старажытнага свету і сярэдніх вякоў БДУ, у артыкуле “Сімяон Полацкі і антычныя матывы яго творчасці”, прысвечаным 370-годдзю з дня нараджэння асветніка ( “Гісторыя: праблемы выкладання”. – 1998, – №14), дае некаторыя звесткі з біяграфіі пісьменніка, гаворыць, што С.Полацкі – цудоўны знаўца антычнай гісторыі і культуры.

У артыкуле гаворыцца, што ў С.Полацкага было шмат вершаў-гімнаў, прысвечанных Ісусу Хрысту, у якіх выражаны боль, пакуты; змешчаны некаторыя назвы вершаў і пропаведзяў на тэмы антычнай міфалогіі і гісторыі. Аўтар артыкула паказвае, які важкі ўклад у вывучэнне антычнасці і развіццё антычных матываў у літаратурна-публіцыстычнай спадчыне ўнес наш зямляк вучоны-асветнік Сімяон Полацкі.

У кнізе “Избранные сочинения” С.Полацкага пад рэдакцыяй М.Скрыпіль змешчаны вершы са зборніка “Вертоград многоцветный”; “Псалтырь рифмотворная”, “Рифмологион”. Таксама ў зборніку змешчана “Комедия о блудном сыне”, “Трагедия о Навуходоносоре”.

У кнізе “Вирши” С. Полацкага змешчаны вершы беларускага перыяду, вершы са зборніка “Разные стихотворения”, “Рифмологион или стихослов”, “Вертоград многоцветный”.

Пісменнік К.Тарасаў у сваей кнізе “Памяць пра легенды” з багатай гісторыі Беларусі выбраў эпохі, падзеі, асобы мала даследаваныя, абкружаныя арэолам таямнічасці. У К.Тарасава – сваё пісьменніцкае, эмацыянальна афарбаванае бачанне гісторыі, ён умее пранікнуць ва ўнутраны свет людзей, аддаленных ад нас стагоддзямі.

У сваім артыкуле пра Сімяона Полацкага “Супраць цемры невуцтва” К.Тарасаў апісвае біяграфію С.Полацкага. Ён паказвае, якія цяжкасці прыходзілася перажываць пісьменніку на шляху да славы. У артыкуле сустракаецца шмат урыўкаў з вершаў, віншаванняў, метраў С.Полацкага.

Шанемава А. – дацэнт кафедры рускай класічнай літаратуры філалагічнага факультэта БДУ, у артыкуле “Сімяон Полацкі – асветнік і паэт”( “Беларуская мова і літаратура ў школе”. – 1991. – №10) піша пра паэтычную і асветніцкую дзейнасць С.Полацкага, прыводзіць звесткі з біяграфіі пісьменніка. Аўтар гаворыць, што С.Полацкі у Расіі быў стваральнікам культуры барочнага стылю, што вандраванні вучонага беларуса адлюстравалі характар барочнай культуры. Ён ажыццявіў пераварот у версіфікацыі, удасканаліў сістэму жанраў, стварыў школу паэтаў-сілабікаў.

Васючэнка П.В. – кандыдат філалагічных навук, дацэнт, загадчык кафедры беларускай мовы і літаратуры МЮЛУ, у сваім артыкуле “Літаратурная мода або традыцыя? Паэзія Сімяона Полацкага і сучасны беларускі постмадэрнізм” сцвярджае, што візуальная паэзія С.Полацкага звязана перш за ўсё з рукапіснымі творамі, нягледзячы на тое, што паэт меў магчымасць набіраць свае творы ў друкарні. І што ўжо ў тыя гады паэт мог спалучаць сінтэз архітэктуры і паэзіі, і гэта яскрава прасочваецца ў адным з твораў С. Полацкага ў выяве славутага “Арла расійскага”. Даследчык зазначае, што ў творчасці С.Полацкага прасочваецца экзотыка, імкненне здзівіць, паэт звяртаецца да незвычайных, мудрагелістых форм верша, да паэтычных кур’ёзаў. У творчасці С. Полацкага прасочваецца не толькі вонкавае, але і глыбіннае генетычнае падабенства эстэтыкі барока і постмадэрнізму.

П. Васючэнка робіць у сваім артыкуле цікавае назіранне, што С.Полацкі знаходзіў магчымым павучаць, выхоўваць і адукоўваць праз літаратурную гульню, займальнасць тэксту. Ён лічыў, што прыемнае чытанне можа спалучацца з карысным уздзеяннем на розум, душу чытача. Менавіта такое спалучэнне прыемнага з карысным уздзеяннем знаходзіць пацвярджэнне ў алегарычных назвах дыдактычных кніг С.Полацкага – “Абед душэўны” і “Вячэра душэўная”.

Болбас В.С. – кандыдат педагагічных навук, загадчык кафедры педагогікі Мазырскага дзяржаўнага педагагічнага інстітута, у сваім артыкуле “Навука добрых нораваў” расказвае пра творчасць філосафа, паэта, педагога і кігадрукара Сімяона Полацкага, які атрымаў выдатную для свайго часу адукацыю. Будучы чалавекам таленавітым, Самуіл пастрыгся ў манахі дзеля таго, каб прысвяціць жыццё навуковай і асветніцкай дзейнасці. Займаўся разнабаковай грамадскай, рэлігійнай, навуковай, літаратурнай і выдавецкай дзейнасцю. С. Полацкі лічыў, што ад усіх няшчасцяў на зямлі можна пазбавіцца шдяхам адукацыі і выхавання людзей.

В.С. Болбас засяродніваў увагу на яго педагагічнай спадчыне – маральна-выхаваўчых ідэях. Нягдедзячы на тое, што С. Полацкі асноўны пярыяд жыцця пражыў у Маскве, але яго творчы патэнцыял, філасофска-педагагічныя і сацыяльныя погляды грунтаваліся на айчынным падмурку. І тое, што С.Полацкі большую частку свайго жыцця прысвяціў настаўніцкай дзейнасці. В.С. Болбас сцвярджае ў сваім артыкуле, што С. Полацкі ўказваў, што шчасце чалавека схавана ў яго ўласных дабрачыннасцях, а таксама ўказваў на велізарныя магчымасці выхавання ў фарміраванні прыстойнай асобы. С.Полацкі падкрэсліваў, што галоўнай выхаваўчай мэтай павінна быць фарміраванне дабрадзейнасці, якая цалкам вызначае духоўны свет індывіда. Уся маральна-выхаваўчая спадчына асветніка – гэта сапраўдны апафеоз “добранравия, яко без оного аки тело без души есть”.

Рабінсон А. у сваім артыкуле “Паміж адукаванасцю і невуцтвам” сцвярджае, што Сімяонава жыццё было поўнае калізіяў, кантрастаў і кампрамісаў, што адпавядала яго характару і тэмпераметру, працавітасці і кар’ерызму, а таксама заканамерна абуслоўлівалася яго прыродным становішчам паміж Захадам і Усходам, паміж адукаванасцю і невуцтвам, паміж беднасцю і багаццем. Заваяваўшы вялікі аўтарытэт у Маскве, С.Полацкі вырашае адчыніць прыватную друкарню. Вельмі хутка разгарнулася кнігавыдавецкая дзейнасць, што мела наватарскі (г.зн. барочны) характар. Багацце і гнуткасць унутранных магчымасцяў барока значна паскорылі не толькі зараджэнне класіцызму, але і ўвесь поступ рускай літаратуры 17- пачатку 19 стагоддзя. Ля пачатку гэтага надзвычай хуткага, у параўнанні з заходнееўрапейскімі ўмовамі, руху прыгожага пісьменства стаяў Сімяон Полацкі са сваей школай.

Саверчанка І.В. на старонках сваёй кнігі “Старажытная паэзія Беларусі 16 – першай паловы 17 стагоддзя” паказвае, як у другой палове 17 ст. у беларускай кніжнай паэзіі прынцып строгай колькаснай суаднесенасці складоў у рыфмаваных радках стаў пануючым. Найбольш поўнае выражэнне ён знайшоў ў творчасці Сімяона Полацкага, які ўдасканаліў сілабічную сістэму вершаскладання. Сімяон Полацкі перанёс сілабічнае вершаскладанне і ў рускую паэзію, дзе яно існавала да Рэформы Традзьякоўскага і Ламаносава.

Паэзія Сімяона Полацкага поўная супярэчнасцяў. Зборнікі яго вершаў І.Яромін, які даследваў “Вертоград многоцветный” і “Рифмологион”, ахарактарызаваў як своеасаблівыя і ні з чым непараўнальныя “літаратурныя музеі, поўныя рарытэтаў і кур’ёзаў”. Сапраўды, у гэтых зборніках ёсць і вершаваныя анекдоты, і аповесці аб цудах , ёсць вершы, якія можна чытаць і нават разглядваць, ёсць вершы, якія нельга прачытацць без спецыяльнага ключа. Творчасць Сімяона Полацкага, на думку І.П. Яроміна, абапіралася “на сугуба акрэсленую сістэму паэтычнага стылю”.

Мальдзіс А.І. на старонках сваёй кнігі “На скрыжаванні славянскіх традыцый” гаворыць, што галоўныя рысы, якія адрозніваюць барока не толькі як літаратурны напрамак, але і як філасофію, і эстэтыку – гэта містыцызм, песімізм, схаластыка, геацэнтрызм з пункту гледжання філасофскіх асаблівасцяў.

Любы мастацкі твор барока – гэта строгая сістэма з вытрыманай іерархіяй узроўняў, падпарадкаваная адзінаму эстэтычнаму заданню сістэма, дзе кожная дэталь абавязкова арыентавана на ўспрымаючага. Так гаворыць Сафронава Л.А. у сваей кнізе “Поэтика славянского театра XVII- XVIII вв.” – М.: Наука, 1981.

“Супраць цемры невуцтва”

Сімяон Полацкі – адзіны з беларускіх пісьменнікаў 17 і папярэдняга стагоддзяў, у каго больш-менш удала склаўся творчы і асабісты лёс. Над іншымі нібы вісела закляцце. Францыск Скарына быў вымушаны пакінуць айчыну. Сымон Будны абвяшчаўся ерэтыкам, цярпеў крыўды і здзекі ад езуітаў, і ад праваслаўных, і ад пратэстантаў і памёр у чужым кутку.

Сімяон Полацкі быў першым з той кагорты, чыя літаратурная спадчына ўцалела, адлюстроўваючы з дастатковай паўнатой як эпоху і яе культуру, так і асобу выдатнага паэта, драматурга, публіцыста.

Сімяон Полацкі – гэта псеўданім, які склаўся з манаскага імя і празвання, нададзенага паэту масквічамі па месцы яго нараджэння і апошняга жыхарства на радзіме. У сапраўднасці ж ён Самуіл Емельянавіч Пятроўскі-Сітніяновіч, паходзіў з карэннай сям’і заможных полацкіх мяшчан.

Полацк дзіцячых і юнацкіх гадоў Пятроўскага выглядаў больш сумна, чым пры Скарыне. Войскі Івана Грознага, а потым Стэфана Баторыя, баявыя дзеянні ў вайну 1632-1634 гадоў моцна разбурылі горад. Асабліва горкай сталася страта унікальнай бібліятэкі старажытнага Сафійскага сабора ў жніўні 1579 года [32, 140].

На час вучэння Самуіла ў Полацку з’явілася брацкая школа, фундатарам яе стаў браслаўскі суддзя Севацьян Мірскі, што адпісаў у 1663 годзе Богаяўленскай царкве “паўпляца ў горадзе з правам пабудовы на ім манастыра, шпіталя і вучылішча”.