Курсовая работа: Творчая індывідуальнасць Анатоля Грачанікава
Тут людзі незвычайнай прыгажосці
Сярод лясоў і рэк жывуць вякамі.
Хто завітае на Палессе ў госці,
Багаты стане вернымі сябрамі.
Такія мясціны і людзі не пакідаюць сэрца Грачанікава. Праз усё жыццё ён нясе жаданне і імкненне сустрэцца з імі, вярнуцца на Радзіму.
Дзе я ні буду, а сюды вярнуся,
Дзе я ні буду, а сюды прыеду.
3.4 Асаблівасці паэмы “Палескі трохкутнік”
Творчасць Анатоля Грачанікава 80-х гадоў прасякнута ветлымі, радаснымі матывамі, аптымістычнай вераю ў лепшыя якасці чалавека, ва ўсемагутнасць кахання, у здаровыя сілы народа, у яго незамутнёна-глыбокі розум і маральную чысціню, у перамогу дабра над злом. Адным з такіх канцэптуальных з’яўляецца верш “Чамусьці я не веру…”:
Чамусьці я ў гэта не веру
Што мала не свеце даверу,
Што падазронасць пануе,
Якую нічым не скрушыць.
Што зло ўвачавідкі гарцуе,
Дабро між людзей ледзь ліпіць.
Паэт верыць у “бясконцы сусвет дабрыні”, які “не мае памеру”, і гэта вера асвятляе ўсю яго паэзію. У ім, невымерным сусвеце дабрыні, жывуць эпічныя героі такіх ягоных вершаў, як “Жыццё Мацвея”, “У дзядзькі Івана трухлявая хата…”, “Латарэйны білет”, паэмы “Палескі трохкутнік” і іншыя. Цікава, што паэт часам параўноўвае сваіх герояў (хоць гэта параўнанне часам не ляжыць на паверхні) з евангельскімі святымі. Селянін Мацвей (“Жыццё Мацвея”) сваім жыццём – не аскет, не прапаведнік – нагадвае чымсьці апостала-евангеліста Мацвея, які да сустрэчы з Хрыстом быў мытнікам, грэшным чалавекам. Жыццялюб, жартаўнік, шчадра надзелены дабрынёй Мацвей, “паблажлівы як бог”, намякае аўтар, мае шанц паўтарыць жыццё святога Мацвея.
Героі вершаў А.Грачанікавва адмаўляюць лёгкае “латарэйнае” шчасце, матэрыяльны дабрабыт, яны не імкнуцца ўзвысіцца за кошт іншых, задавальняюцца малым у тым, што тычыцца цялесных патрэбаў, і кіруюцца прынцыпамі максімалізму ў духоўным плане. У казачна-фантастычнай паэме “Палескі трохкутнік” сумленнасць, дабрыня, працавітасць, бясхітраснасць чалавека з народа нават прыцягваюць увагу іншапланецян. Прышэдьцы з космасу запрашаюць звычайнага селяніна Яўхіма стаць госцем на іх невядомай планеце. Крытыкі (напрыклад Ірына Багдановіч)справядліва заўважалі, што “Палескі трохкутнік” наследуе традыцыі ананімнай паэмы “Тарас на Парнасе”. Гутаркова-апавядальны стыль, рытміка, сакавіты народны гумар, элементы фантастыкі, нават у нейкай ступені сюжэт гавораць пра роднасць, блізкасць названых твораў. Цікава і тое, што паэма А.Грачанікава, як і “Тарас на парнасе”, а таксама “Новая зямля” Я.Коласа, напісана чытырохстопным ямбам, улюбёным памерам і рускай класічнай паэзіі
Дзеянне ў паэме “Палескі трохкутнік” разгортавецца не ў сузор’і Лебедзя, куды іншапланецяне забіраюць калгаснага вартаўніка Яўхіма. Яно адбываецца на зямлі, у так званым Палескім трохкутніку, які злучае Гомель, Лоеў і Рэчыцу. Пасля знікнення Яўхіма ўвага да яго асобы ўраз абвастрылася. Людзі раптам усур’ёз задумаліся над чалавечай сутнасцю Яўхіма, успомнілі яго працавітасць і дзівацтва, яго цікаўнасць і уменне жыць у незвычайнай згодзе з зямлёй і зоркамі, яго тонкае адчуванне хараства прыроды, жаданне зліцца, растварыцца ў ёй..Згадалі і яго клопаты пра іншых людзей, гераізм і самаахвярнасць у час вайны. Такім чынам, адкрываецца незвычайнасць звычайнага чалавека і сцвярджаецца, што пры ўважлівым стаўленні да асобы заўсёды можна ўбачыць у ёй нешта прыгожае, закладзенае самім Творцам.
Пісьменнік характарызуе і некаторых працаўнікой вёскі Вайцін. Псіхалагічныя партрэты іх часамгумарыстычныя. Добры, сумленны чалавек старшыня Кароль, якога вельмі любіць народ, не заслужыў пашаны ў начальства, трапіў у друк “не за стараннасць і за плён. Чаму Кароль не кукурузны? – Так называўся фельетон” У іншых месцах паэт скажа пра старшыню калгаса:
Быў ён не з тых, хто на пасадзе
Служылі тым, хто іх “падсадзе”.
І пакпіць з прозвішчагероя, якое надта ж адпавядае і ягонаму самапачуванню сярод людзей, і характарыстыцы ягонага паходжання:
На “газіку” сам за рулём
Ён быў сапраўдным каралём.
Яго і продкі - Каралі,
Спрадвеку каралі – раллі.
“Палескі трохкутнік” – паэма ліра-эпічная. Ураўнаважанасць у ёй элементаў эпасу і лірыкі, іх гарманічнае спалучэнне відавочныя. Твор утрымлівае ў сабе магутны пачатак народнай фантазіі. Народная маральная аснова адчуваецца і ў агульнай канцэпцыі паэмы, і ў абмалёўцы персанажаў. Кідаецца ў вочы і наяўнасць у творы разнастайных фальклорных жанраў – прымавак, замоў, галашэнняў, блізкасць яго паэтыкі да паэтыкі фальклору. А шчыры зварот жонкі Яўхіма да вадзіцы з просьбаю прываражыць мужа да роднай хаты і падаць вестку аб тым, ці жывы ён, вельмі нагадвае плач Яраслаўны.
Паэт шмат шмат узяў не толькі ад народнага светаадчування, маральных нормах, але і ад фальклорнай паэтыкі. Таму важным элементам у творах Анатоля Грачанікава сталі разнастайныя фальклорныя жанры – прымаўкі, замовы, загадкі, галашэнні, скорагаворкі, лічылкі. Яны паглыбляюць змест, нагадваюць пра сапраўдны “народны грунт” паэзіі. Таму фальклор уступае ў дзеянне звычайна ў пагранічных, крызісных сітуацыях, калі здаецца, што ў свеце парушаны справядлівы парадак рэчаў, што зло перамагае.
Так, у згаданай паэме старая Яўхіміха гаворыць з космасам, які забраў яе мужа, моваю даўніх замоў з іх наіўнай касмалогіяй, цэласна-гарманічным бачаннем свету: “Вадзіца-цапыца, красная дзявіца! Кацілася ты з рэк, з-пад рэк, з крыніц, з-пад крыніц…”.